Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
De spanning in de half gevulde zaal is voelbaar. In de zaal zitten tientallen bewoners, lokale politici en vertegenwoordigers van bedrijven. “Dit drinkwater is veilig”, zegt Harrie Timmer van drinkwaterbedrijf Oasen, terwijl hij naar de waterkan op de tafel wijst. Oasen zit vlak naast fabrikant Chemours. “Ja, omdat het Spawater is!”, roept iemand uit de zaal.
Bodemverontreiniging
GenX wordt vooral gebruikt voor de productie van Teflon, bekend van antiaanbaklagen in pannen. Chemiebedrijf Chemours, in 2015 afgesplitst van multinational Dupont, heeft als enige fabriek in Nederland een vergunning voor het produceren en lozen van GenX. “Er worden veel te makkelijk vergunningen weggegeven in Nederland”, zegt Cem Lacin van de SP. “Hier moeten strengere regels voor komen.”
De afgelopen maand werd bekend dat GenX en de kankerverwekkende stof perfluoroctaanzuur (PFOA), ook wel C8 genoemd, in de bodem rond Chemours zit. In een straal van tien kilometer rondom de fabriek is de grond verontreinigd. De stoffen van de fabriek komen door de schoorsteen in de lucht terecht en belanden door neerslag op het land. De grond in dit gebied mag niet zomaar hergebruikt worden, vermeldt de gemeente Dordrecht. De grond mag ook alleen worden verplaatst naar grond met een vergelijkbare waarde van gifstoffen erin, anders wordt de schone grond verontreinigd.
Maar de stoffen zitten ook in ons drinkwater. “De mensen in dit gebied worden dus extra blootgesteld aan deze stoffen”, zegt toxicoloog Jacob Boer. De Boer doet al twee jaar onderzoek naar de situatie rondom Chemours. Niet alleen in Dordrecht is de stof gevonden. “Twee weken geleden werd GenX gevonden in het water in Brabant, vlakbij Helmond. Ook werd er 130 nanogram per liter gevonden in Eindhoven.” Waar dit vandaan kwam, is niet duidelijk.
GenWat?
PFOA, oftewel perfluoroctaanzuur, staat sinds 2012 op de zwarte lijst. “Het werd verboden door de EU. Daarna heeft Chemours de toxische stof vervangen door GenX.” Het verschil tussen beide stoffen is dat GenX sneller uit het lichaam verdwijnt. PFOA wordt nu nog steeds gevonden in de bodem rond de fabriek. “Dat komt omdat PFOA persistent is. Na acht jaar is de waarde nog maar met de helft afgenomen in iemands lichaam, terwijl GenX al binnen ongeveer 48 uur verdwijnt.”
Antiaanbak pannetjes
“
"Het is wel gewoon chemische zooi. Dat moeten we niet in ons water willen hebben”
Is GenX een goede vervanger van PFOA? Onderzoekers weten nog niet precies wat de gevolgen zijn op korte en lange termijn en hoe schadelijk het is. Verder is de stof wateroplosbaar. “Dit houdt in dat het moeilijk uit het water kan worden gehaald, waardoor het ook in drinkwater belandt”, zegt De Boer. PFOA is niet wateroplosbaar, en kwam dus het niet in het drinkwater. Het is wel vetoplosbaar, zodat vissen het gif in hun vetcellen opslaan.
Uit eerder onderzoek van Amerikaanse toxicologen bleek dat GenX ook schadelijk is. Dieren in het onderzoek kregen allerlei ziektes door de stof; zoals kanker, leverschade en vruchtbaarheidsproblemen. Nadat de Volkskrant dit meldde, ontstond er veel ophef over GenX. Mensen kunnen hier dus ook kanker van krijgen. Is dit onze pannetjes met antiaanbaklaag waard?
De norm voor GenX in het drinkwater is vastgesteld op 150 nanogram per liter. Zolang de waarden onder deze norm blijven, veroorzaakt het geen gezondheidsschade. “Maar het is wel gewoon chemische zooi. Dat moeten we niet in ons water willen hebben”, zegt Lacin. Chemours werd hier niet vaak op gecontroleerd “Maar nu het bedrijf zo vaak in het nieuws komt, gelukkig wel iets meer”, vult de Boer aan.
“
“Als het mis gaat, liggen de mensen dood op straat”
Dodelijk mosterdgas
Drinkwaterbedrijf Oasen dat vlak naast de Teflonfabriek ligt, kreeg vrij laat te horen dat de fabriek GenX loosde in het water bij de Merwede. “Je kunt die stof niet zomaar zien. Ik begrijp niet waarom Chemours niet aan Oasen heeft laten weten dat de stof in het water zit”, zegt De Boer.
“Waar ik mij eveneens zorgen over maak, is dat Chemours een vergunning heeft om 50 kilo PFIB in het water te lozen”, gaat De Boer verder. PFIB is een strijdgas, net zo acuut giftig als mosterdgas dat in de Eerste Wereldoorlog op het slagveld werd gebruikt. “Als je dit thuis maakt, beland je in de gevangenis.” Chemours heeft wel sensoren die deze stof in de gaten houdt. “Maar als het mis gaat, liggen de mensen dood op straat.”
Vergiftigde groenten
Hoewel de gemeente beweert dat de bodemverontreiniging geen risico vormt voor de gezondheid en groenten uit de moestuin gewoon kunnen worden gegeten, raadt De Boer dit af. “Er komt rond februari nog een rapport uit waarin uitgezocht is of het echt veilig is om voedsel uit moestuinen te eten.”
Trouw meldde overigens dat Ted van der Vlies bekend staat als meest vervuilde inwoner van Sliedrecht: hij heeft de meest hoge waarde PFOA in zijn bloed. Zijn gezondheid wordt hierdoor aangetast. Van der Vlies woont vlakbij Chermours en heeft daar een moestuin. Zijn groenten en hijzelf zijn flink vergiftigd.
Tweehonderdjaar later
“Er komen alleen maar meer van dit soort stoffen in de wereld en we zadelen de volgende generaties met de gevolgen op”, zegt De Boer. Voordat PFOA helemaal verdwenen is uit het milieu zijn we tweehonderd jaar verder. Maar er bestaat een oplossing. “De giftige stoffen kunnen worden verwerkt door ze te verbranden bij duizend graden Celsius. Een andere manier is een zuiveringssysteem dat de stoffen filtert. Het verwerken is duurder, maar goedkoper dan de medische zorg voor mensen die straks kanker hebben.” De kosten van zo’n zuiveringssysteem bedragen ongeveer 35 miljoen euro. “Het zou het mooist zijn als de vervuiler dit betaalt. Maar in de praktijk betaalt de consument”, zegt Harrie Timmer.
GroenLinks kwam afgelopen maand met een motie om te stoppen met het gebruik van persistente stoffen. “Ik ben blij dat die motie is aanvaard. Ik ben benieuwd wat de minister hiermee gaat doen”, zegt toxicoloog De Boer. De motie werd gesteund door CDA, D66, SP, PvdA, PvdD, SP, CU, SGP, 50Plus en Denk.
Rond maart scherpte de provincie Zuid-Holland de vergunning van Chemours aan om de kwaliteit van drinkwater en lucht te verbeteren. De Teflonfabriek mocht eerst per jaar 6400 kilo van de GenX-stof FRD-903 in de Merwede lozen. Het bedrijf mag nu 2035 kilo lozen. De toegestane uitstoot in de lucht werd ook verlaagd, van 640 naar 450 kilo. “Maar we willen naar nul! Chemours is niet het enige probleem. Er zijn meer fabrieken die met deze chemische troep werken. Voor een oplossing moeten we verder kijken en meer steun krijgen”, zegt Lacin. Volgens de mensen in de zaal hoef je de oplossing niet ver te zoeken. “Dump het in de achtertuin van de baas van Chemours, dan zijn de problemen opgelost.”
