De strijd op leven en dood in Oostvaardersplassen

Hoe gaan we om met de zinloosheid en de onredbaarheid van de natuur?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
In de Oostvaardersplassen deelde Koning Winter de afgelopen weken een paar venijnige steken uit. De wilde dieren daar leverden zodoende een strijd op leven en dood. De konikspaarden, heckrunderen en edelherten hadden honger, en werden opgejaagd door protesterende diervrienden die ze wilden volproppen met hooi, plastic, wortels en ontbijtkoek. Een deel van de dieren is inmiddels zo verzwakt dat ze – ondanks de bijvoer – de lente niet zullen halen.

Veel mensen vonden dat ingrijpen nodig was. Deze dieren moeten worden gered, dit kon zo niet! Kelly van Big Brother ging zelfs samen met een andere vrouw in hongerstaking ‘voor de dieren’. Inmiddels worden de kuddes met schraal hooi bijgevoerd. Of dat ze in deze fase nog helpt, is zeer de vraag. Maar als natuurliefhebber kijk ik anders tegen de situatie aan, hoewel ik de gevoelens van de onthutste demonstranten goed begrijp.

Nut en redding: het perfecte excuus

De protesterende bijvoederaars staan niet alleen in hun aanpak. Het besluit waarmee de Poolse minister van milieu in 2016 besloot het oerbos van Bialowieza te ‘redden’ door het grotendeels te kappen, is gebaseerd op hetzelfde idee, namelijk: dat mensen beter dan de natuur weten wat de natuur nodig heeft. Minister Szyszko wilde de fijnsparren redden van een keverplaag. Je kunt daar allerlei kwade bedoelingen achter zoeken, maar de ex-minister heeft steeds twee redenen voor zijn beleid aangevoerd: enerzijds de ‘redding’ van het bos en dan vooral die van de fijnsparren, anderzijds de bijbelse plicht om de natuur ‘nuttig’ te maken voor de mens. De natuurbeschermers schilderde hij ondertussen af als linkse ecoterroristen, die uit waren op de vernietiging van het bos.

In het geval van de Oostvaardersplassen zijn er mensen die de rondzwervende kuddes willen redden omdat het ‘onmenselijk’ zou zijn die te laten verhongeren. Een deel van de protesterenden gebruikt de maatschappelijke onrust als hefboom om op termijn ook hier de natuur weer te laten stroken met menselijke behoeften. Het gebied moet in die optiek weer landbouwgebied worden, of er moet voortaan op de kuddes kunnen worden gejaagd – wat erop neerkomt dat het gebied wordt omgevormd tot extensieve veehouderij, à la de Veluwe. Dierhouders stelden in het debat hun eigen zorgplicht gelijk aan die van Staatsbosbeheer. Er is blijkbaar een grote behoefte onder dierhoudend Nederland om meer vrijheid te hebben in de omgang met dieren. Een vrijheid die we in haar meest perfide vorm kennen als de bio-industrie. Maar ik zie hier dezelfde motieven als bij de vernietiging van het oerbos: mensen die pogen de natuur te ‘redden’ en mensen die de natuur ‘nuttig’ willen laten zijn.

Prachtige zinloosheid

Nuttigheid zit diep in ons systeem. Wie heeft er nu niet op school geleerd dat er ‘nuttige’ en ‘schadelijke’ dieren en planten zijn?

Nuttigheid zit diep in ons systeem. Wie heeft er nu niet op school geleerd dat er ‘nuttige’ en ‘schadelijke’ dieren en planten zijn? Onze hele maatschappij is erop gericht alles nuttig te laten zijn en geld op te laten brengen. Maar de natuur zelf heeft geen nut; je kunt hooguit bepaalde delen ervan nuttig maken. Alles in de natuur grijpt op elkaar in via eindeloos complexe cycli van leven en dood, van voortplanting en sterfte, van symbiose en parasiteren – gecompliceerde verbanden die we maar voor een deel kennen en begrijpen.

Maar ik verwacht niet dat ik de mensen die alles nuttig willen maken, ooit kan overtuigen. De boeren en jagers zullen de Oostvaardersplassen hoe dan ook blijven zien als representant van een afschuwelijk idee: de notie dat de natuur er voor zichzelf is, volledig en prachtig in haar zinloosheid.

Empathie

Meer kans op begrip verwacht ik bij mensen die het lijden van de dieren als het probleem zien. Hun empathie is prachtig, maar ook gemankeerd.

Meer kans op begrip verwacht ik bij mensen die het lijden van de dieren als het grote probleem zien: de mensen die de dieren willen redden. Hun empathie is prachtig, maar ook gemankeerd. Die beperkt zich vaak tot grote, aaibare dieren, bij voorkeur dieren die zichtbaar lijden. Hun reddingsdrang zal alleen maar tot grotere catastrofes leiden: tot situaties waarin dierpopulaties extreem veel groter worden dan het gebied kan dragen, en zo leiden tot een veel massaler voedselschaarste, lijden en sterfte.

De gedachte dat de dieren de kans moeten hebben om te trekken, zodat ze elders voedsel kunnen zoeken, lijkt sympathiek. Maar uiteindelijk zullen ze toch weer met honger te kampen krijgen, omdat gebieden waar nog voedsel is te ver weg zijn of voedsel tijdelijk onbereikbaar is. Ook houden de dierenvrienden er geen rekening mee dat schietlustige jagers zich overal doen gelden, en boeren niet graag een kudde wilde paarden in hun bietenakker zien. Dat betekent dat elk beest dat een stap buiten de Oostvaardersplassen zet, de kogel kan verwachten. Wat betekent dierenliefde nog als het object van die liefde vervolgens ergens op de Veluwe de kogel vindt of op de Posbank verhongert?

Dierenliefde als bron van lijden

Deze aanpak veroorzaakt voortdurend lijden onder de populatie. In plaats van een incidentele hongersnood scheppen ze een jaarlijks terugkerend issue.

Waar teveel empathie voor een specifieke diersoort toe kan leiden, ook indien zij vrij leeft en trekken kan, zien we bij de zeehonden in de Wadden- en Noordzee. Zeehondencrèches zijn verworden tot een totaal uit de hand gelopen vorm van dierenliefde. Na een periode van zware, door mensen veroorzaakte problemen, is het voor zeehonden inmiddels weer goed toeven in de Nederlandse wateren. De populatie heeft zich op een prachtige manier hersteld.

De zeehondencrèches zijn ondertussen een zichzelf in stand houdend fenomeen geworden. Door alle aangespoelde zeehondjes te redden en later weer vrij te laten in de zee, brengen ze het voedselaanbod en de zeehondenpopulatie uit balans en veroorzaken zo ieder jaar een nieuwe hongersnood op zee. Die leveren de crèches weer nieuwe zielige zeehonden op. Deze aanpak veroorzaakt voortdurend lijden onder de populatie. In plaats van een incidentele hongersnood, eens in de zoveel jaar, scheppen ze een jaarlijks terugkerende hongersnood: er zijn voortdurend teveel zeehonden in relatie tot de hoeveelheid vis. Deze dierenliefde bijt zichzelf in de staart.

Verwonderen en verbazen

Empathie is geen verstandig kompas voor de natuur.

Weinig mensen lijken terughoudendheid te willen betrachten en de natuur haar gang te laten gaan. Liever willen we de natuur ‘nuttig’ maken of haar ‘redden’ van een aanstormende ondergang.

Het resultaat van die drang produceert weinigs goeds: de ‘nuttige’ natuur oogt inmiddels als een groene woestenij waarin alleen met neonicotinoïden vergiftigde mais en Engels raaigras groeit. Op de Veluwe zijn de bossen door ‘natuurbeheer met het geweer’ uitgegroeid tot een nachtelijk abattoir waar jaarlijks enorme aantallen herten en zwijnen worden afgeslacht. En door ons ingrijpen is de Waddenzee veranderd in een verhongeringsgebied voor zeehonden.

Empathie is geen verstandig kompas voor de natuur. Wellicht is het tijd dat we de bakens verzetten: dat we ons durven te verbazen en te verwonderen over de natuur, zonder direct naar het geweer, de zaag, de ploeg, de gifspuit of de voederbak te grijpen. We kunnen overal ingrijpen, maar of de natuur daar beter van wordt? Daar lijkt het niet op

Oostvaardersplassen: wolf krijgt hele kluif aan grote grazers

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons