Max Slevogt Zauberflöte

Revolutie in de opera

De ‘operahooligans’ vinden het niks: een remake van Mozart’s Zauberflöte zónder het seksisme en racisme van de achttiende eeuw. Een gewaagd en progressief project.

Door 19 april 2018
Anousha Nzume Kunst & cultuur Muziek opera racisme seksisme
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
‘Een zwarte is lelijk’, ‘blank is mooi’, ‘die zoete driften mee te voelen is de eerste vrouwenplicht’. Zomaar een greep uit het libretto van de wereldberoemde opera Die Zauberflöte van Mozart, uit 1791. De muziek is prachtig, maar het verhaal zit vol met racisme en seksisme. Op initiatief van OperaFront ging een bijzonder gezelschap van schrijvers, muzikanten, operazangers, theatermakers en vormgevers aan de slag. Zij stripten Mozart’s bekendste opera van die problematische elementen en herschreven die naar een hedendaagse versie. Komend weekend brengen de makers de opera ten gehore in het Compagnietheater.

Hoon

Het is ongekend in de operawereld. Waar andere culturele instituten niet achterblijven bij het herzien van hun geschiedenis – denk aan het Rijksmuseum dat nu aandacht besteedt aan het Nederlandse koloniale verleden, of de recentelijk bewerkte uitvoering van Othello, waarin racisme centraal staat – houdt de operawereld vast aan de bestaande teksten én machtsstructuren.
“

Ook de reactie van menig ‘opera-hooligan’ is niet mis: alsof je een kind zijn speelgoed afpakt

Initiatiefnemer Lotte de Beer, een van de meest gevraagde operamakers van haar generatie, kon rekenen op hoon: van de hoge kunsten moet je afblijven. Ook de reactie van menig ‘opera-hooligan’, zoals De Beer de vloekende operaconservatieven noemt, is niet mis. “Alsof je een kind zijn speelgoed afpakt.” Maar ze wilde nu eens niet de wittemannenwereld ‘pleasen’. Om het roer om te kunnen gooien had ze wel hulp nodig: “Ook ik, als witte vrouw, weet niet precies hoe een niet-racistische, niet-seksistische Zauberflöte eruit moet zien. Daarom heb ik al deze mensen gevraagd om hier samen over na te denken, erover te praten, en te bedenken hoe we dit meesterwerk van Mozart kunnen herwaarderen, zodat het in onze tijd past. Daarbij doe ik zelf een stapje terug. Ik smeer broodjes voor iedereen, en ik luister.’’

Dus werken zo’n 25 kunstenaars in vier teams een week lang elk een deel van de opera uit. Twaalf van hen staan straks op het podium. In elk team zitten schrijvers met kennis over racisme of seksisme, en de operazangers komen uit alle windstreken. Iedereen mag, nee móét meedenken over wat de scènes betekenen en hoe ze zouden kunnen worden aangepast. Iedereen mag uitdrukking geven aan de eigen interpretatie. Zodoende is nu ook de hiërarchische structuur van het operamaken doorbroken – normaliter spelen de muzikanten letterlijk naar het stokje van de dirigent of de regisseur.

Te pijnlijk

Licht valt door de hoge ramen van het Compagnietheater in hartje Amsterdam naar binnen. Aan en op lange tafels zitten vormgevers omringd door decorstukken en delen van kostuums. Af en toe klinkt een lange uithaal van een sopraan of prachtige pianomuziek.
In de kleine zaal is Camille Darby druk in de weer. Ze is voor dit experiment overgekomen uit New York, waar ze theater maakt over racisme en seksisme. Het is een explosief schouwspel: appels vliegen door de ruimte, sopraan Alexandra Flood krijgt van alle kanten aanwijzingen, meubilair wordt omver geworpen. Tijdens de repetitie discussiëren de jonge artiesten over hoe vrouwen tot moeder worden gereduceerd zodra ze kinderen krijgen. De groep van Darby neemt de relatie tussen de Koningin van de Nacht, de ‘boevrouw’ in de opera, en haar dochter, hoofdrolspeelster prinses Pamina, onder de loep. Zij laten in hun spel zien hoe de relatie tussen moeders en dochters door de patriarchale blik wordt verziekt; jaloezie en strijd domineren. Tussen de Koningin van de Nacht en dochter Pamina komt het niet meer goed in deze herschrijving.
“

Monostatos, het enige zwarte personage in de opera, mag niet verliefd worden op de prinses want hij is zwart en lelijk

In een andere zaal vinden we theatermaakster Anousha Nzume- bekend van haar boek Hallo witte mensen! – met twee zangers en een pianist. Ze werken aan een scène waarin Monostatos, het enige zwarte personage in de opera, niet verliefd mag worden op de prinses omdat ‘hij zwart en lelijk is’. Nzume: “In eerste instantie heb ik erg getwijfeld. Deze opera is me bijna te pijnlijk. Maar het is heel belangrijk dat dit gebeurt dus uiteindelijk heb ik toch ‘ja’ gezegd. Stiekem was het altijd al een droom van me om een opera te regisseren. Met onze groep hebben we lange gesprekken gehad over hoe je voor het eerst doorhebt dat je zwart bent. Die ervaringen heb ik meegenomen in het herschrijven.”
In de herschreven versie is Monostatos geen tot slaafgemaakte en verkrachter, zoals in het origineel, en worden de nu zwarte Pamina en Monostatos juist wél verliefd op elkaar. De zangers, uit Parijs en Zuid-Afrika, oefenen hun duet, staande op de balustrades tegenover elkaar. Het is prachtig.

Risico

Maar dit project is controversieel en risicovol. De zangers uit de Monostatos-scène, die beiden zwart zijn en aan het begin van hun carrière staan, vrezen voor de gevolgen als de conservatieve operawereld weet dat ze hebben meegedaan aan dit ‘politiek geladen project’: “Ik heb geleerd dat het tegen me kan werken wanneer operahuizen denken dat ik kritisch ben.” Voor alle zekerheid laten ze hun naam liever achterwege in dit artikel. Ook in de PR-uitingen over dit project zijn hun namen niet vermeld.

De voorzichtigheid toont dat de operawereld moeilijk veranderingen aankan. Volgens de makers van Die Zauberflöte 2018 moet de sector, qua bezetting én qua verhaal iedereen in de samenleving leren aanspreken om een toekomst te hebben. Anders zet de vergrijzing, en dus de eindigheid, rap door.

Nog een paar dagen voor de première. Wanneer het project is geslaagd? De Beer: “Het is nu al geslaagd. We praten erover, straks ook met het publiek. Want na elke voorstelling is er ruimte voor discussie met ons. We zijn aan het experimenteren, en dat volstaat- voor nu. Ik hoop dat dit iets in beweging zet in de operawereld.”

 

De opera wordt zaterdag en zondag uitgevoerd in het Compagnietheater. Na elk van de vier delen is er ruimte voor een gesprek tussen kunstenaars en publiek.

Die Zauberflöte, het origineel
Het verhaal in het kort: Prins Tamino gaat op zoek naar de dochter van de Koningin van de Nacht, Pamina. Zij wordt door priester Sarastro van de Tempel der Wijsheid gevangen gehouden. Als beloning voor haar bevrijding krijgt Tamino haar hand. Maar hij komt erachter dat Pamina’s gevangenschap onderdeel is van een machtscomplet rond haar overheersende moeder. Zij is uit op de macht van priester Sarastro, de wijze in het verhaal. Die houdt weer een slaaf, het enige zwarte karakter, Monostatos. Hij moet Pamina bewaken, maar probeert haar te verkrachten. Tamino en Pamina moeten van Sarastros een aantal beproevingen doorstaan en mogen dan trouwen en toetreden tot de Tempel der Wijsheid. De Koningin van de Nacht, de machtsbeluste, oudere vrouw, en Monostatos, de zwarte man, storten in de afgrond.

Die Zauberflöte, 1982 Bron: www.youtube.com

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons