“Ik word zonder aanklacht vastgehouden en heb geen idee hoe lang ik hier moet blijven.” Aan het woord is de Syrische vluchteling Ahmad, geïnterviewd door de BBC in een Turks detentiecentrum. Hij is om onduidelijke redenen opgesloten. De BBC-onderzoekers hebben sterke aanwijzingen dat Turkije Syrische vluchtelingen detineert en, in enkele gevallen zelfs naar Syrië deporteert. Beide zijn in strijd met internationale wetgeving.
Dat roept vragen op. Want de EU heeft Turkije net bestempeld als partner in de vluchtelingencrisis. De twee tekenden een verdrag waarin Turkije – in ruil voor drie miljard euro – belooft de asielzoekersstroom naar Europa terug te dringen. Maar is Turkije ook de ‘humanitaire oplossing’ voor “mensen die vluchten voor geweld” waar Rutte als EU-voorzitter zo druk naar zoekt?
“Niet tevreden”
Europees Commissaris en Vicevoorzitter Frans Timmermans gaf na zes weken in heldere taal aan “nog niet tevreden” te zijn over de samenwerking met Turkije. Nog steeds komen zo'n drieduizend asielzoekers per dag aan op de Griekse eilanden en begin januari zonken twee vluchtelingenboten voor de Turkse kust. Timmermans: “De enige maatstaf is natuurlijk de afname van aantallen. Het is duidelijk dat die de afgelopen weken hoog zijn gebleven. Er is nog veel werk te doen.”
Geen land ter wereld neemt zoveel vluchtelingen op als Turkije
Maar Turkije kampt niet alleen met vluchtelingenproblemen buiten de grenzen. Geen land ter wereld neemt zoveel vluchtelingen op als Turkije. Momenteel huizen er meer dan 2,5 miljoen Syrische vluchtelingen, en nog eens honderdduizenden vluchtelingen en migranten uit andere landen als Irak en Afghanistan. Dat drukt zwaar op Turkije. Naar eigen zeggen investeerde het land bijna acht miljard dollar in de opvang. Maar toch leven veel vluchtelingen nog steeds zonder geavanceerde gezondheidszorg, onderwijs of werkvergunning.
Werkvergunning Syriërs
De drie miljard euro die de EU heeft toegezegd aan Turkije, moet hier verandering in brengen. Maar de illegale detentie van vluchtelingen in Turkije die BBC – kort na verdragsovereenkomst – aan het voetlicht bracht, roept vragen op over de aanpak van Europa’s nieuwe poortwachter.
Positiever ontvangen is de aankondiging van de Turkse regering om werkvergunningen te verstrekken aan de 2,2 miljoen Syrische vluchtelingen in het land, maar de reeds hoge werkloosheidscijfers maken het een weinig populaire maatregel. En het is de vraag hoe deze nieuwe regeling in de praktijk kan worden geïmplementeerd.
Nieuw asielbeleid?
Een maatregel om de situatie aan de grenzen van Europa te verzachten kan een aanpassing van Europa’s asielbeleid zijn. Daar wordt al jaren over gesproken, maar is tot heb heden niet serieus behandeld. Vooralsnog kunnen vluchtelingen enkel ter plaatse in EU-lidstaten asiel aanvragen. Vluchtelingen die zonder meer in aanmerking komen voor opvang moeten daardoor op illegale wijze Europa binnen zien te komen om asiel aan te kunnen vragen. Zouden vluchtelingen uit crisisgebieden in hun land van herkomst of in de buurlanden asiel voor Europese lidstaten kunnen aanvragen, dan hoeven ze niet meer hun leven te riskeren bij de pogingen om Europa binnen te komen. Bovendien zou de EU betere controle kunnen uitvoeren over wie er precies binnenkomt.
Europees Commissaris Frans Timmermans is “nog niet tevreden” over de samenwerking
Ook een optie: het onder druk zetten van Turkije om het Vluchtelingenverdrag zonder uitzonderingen te accepteren. Turkije heeft het verdrag uit 1951 nu geratificeerd, maar met de kanttekening dat enkel vluchtelingen uit Europa een officiële vluchtelingenstatus kunnen krijgen. Dit betekent dat vluchtelingen uit oorlogsgebieden als Syrië, Irak en Afghanistan 'te gast' zijn in Turkije, en dat er voor hen geen mogelijkheden bestaan om een toekomst op te bouwen in dit land. Zij worden dus indirect gedwongen hun heil ergens anders (bijvoorbeeld in Europa) te zoeken. De EU kan Turkije onder druk zetten om de conventie zonder uitzonderingen te ratificeren, om zo de aanleiding voor vluchtelingen om uit Turkije te vertrekken weg te nemen.
Drie miljoen
Intussen duurt het conflict in Syrië en Irak onverminderd voort. De EU verwacht dat dit jaar eens drie miljoen vluchtelingen naar Europa komen. Het is de vraag hoe Turkije zich de rol als Europa’s poortwachter zal aanmeten en in hoeverre daarin plaats is voor Rutte bepleite “humanitaire oplossing”.
Het verhaal van Ahmad biedt in dit opzicht een weinig rooskleurig beeld van de toekomst. Hij heeft reeds meerdere vrienden en kenissen gedeporteerd zien worden. Wat hij zou doen als hem eenzelfde lot te wachten staat? Ahmad: “Dan sterf ik nog liever.”
