De bergen liggen gesluierd in de mist, als een haast spookachtig maar adembenemend mooi reliëf zich uitstrekkend in de leegte. Als ik rechts van mij de verte in tuur, zie ik waar Uganda eindigt en Congo begint. Een weelde aan theevelden, maar deze weelde vertaalt zich niet direct terug in rijkdom voor de persoon die ze geplant heeft.
Zonsopkomst in Kanungu / Foto: FRANK
Hoe het begon
Ik denk terug aan het moment waarop alles begon. Het moment dat er toe geleid heeft dat wij nu samen Oost-Afrika verkennen en op zoek zijn naar de hoogste kwaliteit losse thee. Die thee wordt alleen verbouwd in afgelegen en bergachtige gebieden in dit onbekende, maar prachtige theegebied. De bron van mijn vertrek ligt in Amsterdam, waar ik op een avond geniet van een kop thee op de bank. Verzonken in gedachten dompel ik de theebladeren langzaam onder in het hete water. Nog voor de bladeren hun smaak aan het water hebben kunnen geven en ik mijn eerste slok neem, vraag ik me plots af waar deze theebladeren eigenlijk vandaan komen. Niet veel later lig ik met meer vragen dan antwoorden in bed.
De meeste thee heeft een reis van zes maanden afgerond
Na enkele maanden voorbereiding besluit ik om zelf onderzoek te gaan doen in Oost-Afrika naar hoe het theeplantje uiteindelijk in mijn theepot terecht komt. Een idee van een sociale onderneming speelt nog niet direct, maar het eerste zaadje is geplant. Het moment dat ik aankom in Uganda en de eerste gesprekken heb gevoerd, merk ik al snel dat de route die thee aflegt een stuk langer is dan deze in eerste instantie lijkt. Bij het kopen van een doosje thee in de supermarkt staan we er nauwelijks bij stil, maar de meeste thee die je in de supermarkt vindt heeft een reis van grofweg zes maanden afgelegd.
De handelsketen
Het productieproces in a nutshell: de boeren verkopen hun verse theebladeren aan een lokale theefabriek, soms via een coöperatie, soms direct, maar altijd binnen zes uur om smaak te behouden. De fabriek verwerkt de thee door deze te drogen, te snijden en vervolgens te verkopen aan een theehandelaar. De theehandelaar brengt het richting een theeveiling waar de grote theespelers uit de industrie samenkomen. Wie dat zijn? Denk aan Lipton, Pickwick en Finlays. Na opslag in het pakhuis – soms enkele maanden – wordt de thee verscheept naar landen over de hele wereld. Eenmaal in het Westen ondergaat de thee een ‘blending’-proces waarbij thee vaak gemengd wordt met allerlei aroma’s, kleurstoffen en chemicaliën. Na deze blending eindigt het netjes verpakt in jouw lokale supermarkt. Voor je het weet zit je net als ik ‘s avonds met een kop thee op de bank.
Met zo veel stappen tussen het theeblad en de thee in de supermarkt, en dat gecombineerd met het gebrek aan informatie, is het niet vreemd dat de theesector door dezelfde problemen wordt gekenmerkt als de koffie- en cacaosector. Thee wordt momenteel op de wereldmarkt verkocht voor een zeer lage prijs. Daarnaast is de verdeling binnen de productieketen oneerlijk, waarbij partijen in het land van consumptie momenteel meer waarde toeëeigenen dan partijen in het land van productie. Dit probleem wordt in stand gehouden aan de vraag- en aanbodzijde, oftewel de consument en de markt.
Bewustwording
De consument wordt gesluierd in een gebrek aan informatie en transparantie. Dit kan verbeterd worden, bijvoorbeeld door de consument duidelijk te maken dat er een levend persoon schuilt achter het product dat in de supermarkt wordt gekocht. Daarvoor hoeven wij natuurlijk niet met z’n allen Afrika door te trekken, maar we zouden wel meer kunnen stilstaan bij wat wij dagelijks in onze winkelwagen gooien en bewuster kunnen kiezen voor bepaalde merken. Van thee tot koffie en van kleding tot telefoons.
De meeste theebedrijven zijn vooral gericht op kosten, marges en winst
De markt biedt momenteel te weinig producten die een ander − en eerlijker − verhaal durven te vertellen. De meeste bedrijven in de theesector zijn voornamelijk gericht op kosten, marges en winst. Verandering stuit op gevestigde belangen. Enkel wanneer de klant hier om vraagt of er financiële prikkels zijn, zal er beweging komen. Er zijn alternatieven, zoals sociale ondernemingen die wel aan de status quo durven te morrelen. Het is namelijk echt niet onmogelijk om de effectiviteit van een bedrijf en het idealisme van een ngo te kunnen en willen combineren. Denk hierbij aan social enterprises zoals Fairphone, Moyee Coffee of Tony Chocolonely.
‘Pick your battles’, zoals men vaak zegt. FRANK heeft zijn hart verpand aan de thee en zal jullie de komende maanden meenemen op de zoektocht naar een betere thee-industrie. Spring mee op de motor en volg ons van Amsterdam tot Rwanda en Kenia tot Uganda.
Op de brommer / Foto: FRANK