Rondom de World Humanitarian Summit 2016 in Turkije schrijft onderzoeksjournalist Linda Polman over de vluchtelingencrisis. In deel 2 probeert ze zicht te krijgen op het lot van de vijfduizend op Lesbos gestrande vluchtelingen.
Ik reisde van Turkije naar het Griekse eiland Lesbos met het pontje. De overtocht duurt anderhalf uur en kost 25 euro. Op Lesbos ontmoette ik vluchtelingen die er vijf uur over hadden gedaan omdat ze verdwaalden en die er per persoon 1000 euro of meer voor hadden betaald.
Lesbos was razend interessant, maar oh wat ging het allemaal moeizaam, tjongejonge. Ik probeerde organisaties en instanties te spreken te krijgen die met de op Lesbos gestrande vluchtelingen te maken hebben, maar niemand kon of wilde veel zeggen. Voor een deel is dat omdat ze niet overzien wat er gebeurt of gaat gebeuren. Ze voeren de EU-Turkije deal uit, maar die is nog helemaal niet rond en hangt bovendien aan een zijden draadje. Hoe ziet een nieuwe vluchtelingendeal eruit en wie moet je te vriend houden om dan ook mee te mogen doen? Alles ligt dus supergevoelig, want als de EU-Turkijedeal implodeert weet je als hulporganisatie niet met wie je vriendjes moet blijven om in een nieuw vluchtelingenplan mee te mogen doen.
Men wacht. Op Erdogan. Op Brussel. Op de Lieve Heer
Gedeporteerd naar Turkije
Het schijnt dat alle pakweg vijftigduizend vluchtelingen die strandden in Griekenland (waarvan ongeveer vijfduizend op Lesbos) Grieks asiel willen aanvragen. Het is dát, of gedeporteerd worden naar Turkije. Maar ze kúnnen geen asiel aanvragen, want zoveel asielaanvragen kan de Griekse overheid helemaal niet aan. Van de weeromstuit lijkt er nu helemaal niets meer te gebeuren. Men wacht. Op Erdogan. Op Brussel. Op de Lieve Heer.
Ik heb met enige moeite twee grote ‘BINGO’s’ te spreken gekregen, ‘Big International NGO’s. Allebei stuurden me langs allervriendelijkste woordvoerders, maar veel meer dan dat de "situatie voor de vluchtelingen voor verbetering vatbaar is" wilden ze niet gaan. Griekse autoriteiten die iets zouden moeten weten: onzichtbaar. Frontex dat moeten helpen de grenzen gesloten te houden: nergens te vinden. Ik zag op zeker moment op de boulevard van Lesbos’ hoofdstad Mytlini een wit busje passeren met ‘Dienst Justitiële Inrichtingen’ erop. In opdracht van het Nederlandse ministerie van Justitie verzorgt deze dienst de ‘uitvoering van vrijheidsbenemende straffen’. In Griekenland verlenen ze hand- en spandiensten bij de vrijheidsbeneming van vluchtelingen: een deel ervan zit achter hekken met rollen prikkeldraad erop.
Niet meer weggegaan
Ook de talloze kleine vrijwilligersorganisaties die op Lesbos koekjes en babykleertjes aan vluchtelingen uitdelen weten niks of willen niks zeggen, omdat ook zijn op hun tenen lopen: vrijwilligers zijn het vluchtelingendetentiekamp uitgezet en hebben zeer spaarzaam toegang tot andere plekken waar vluchtelingen zitten. Ze zijn als de dood dat ze straks helemaal niks meer mogen en naar huis moeten.
Ik ontmoette een jonge Nederlandse vrouw die elke dag een uurtje Engelse les geeft aan vluchtelingen in detentiekamp Moria, een paar kilometer buiten de hoofdstad. Eerst onderwees ze haar pupillen door het hek heen. Nu mag haar klasje naar buiten. In een vorig leven was de jonge vrouw fotografe. Ze kwam in februari voor een week naar Lesbos om vrijwilligerswerk te doen en is niet meer weggegaan. De kleine organisatie waar ze zich bij aansloot verzorgt ontbijt voor achthonderd vluchtelingen in het verderop gelegen kamp Kara Tepe.
Alles ligt dus supergevoelig, want als de EU-Turkijedeal implodeert weet je als hulporganisatie niet met wie je vriendjes moet blijven
'Zoals de Turkije-deal'
Vanochtend staat er iets wat “omelet” heet op het menu: een kleddertje ei-tomatenprut in een kartonnen bekertje met een stukje brood erbovenop. Er is een Zweedse vrijwilligersorganisatie die ook ontbijt doet voor dezelfde vluchtelingen: elke dag een voorverpakt chemisch chocoladecroissantje. Kunnen ze lekker dopen in dat kwakje in dat bekertje, denk ik dan. Maar fijn dat ze er zijn, want een professionele voedselhulp-NGO is er niet. Vraag me niet waarom niet. Gelukkig staan er frietkotten bij de ingangen van de kampen, waar vluchtelingen patat, raket-ijsjes en Fanta kunnen kopen. Mits ze geld hebben natuurlijk.
Een collega in Nederland aan wie ik het vluchtelingenontbijt beschreef, reageerde: ‘De menselijke factor is verdwenen in die EU-Turkijedeal, gesymboliseerd door dat in dat kwakje gedoopte chemische chocoladecroissantje’. Ik begreep wat ze bedoelde.
Oordeel uit onverdachte hoek
En nu zijn er Griekse rechters die stellen dat Syriërs niet uitgewezen kunnen worden naar Turkije. Een oordeel uit onverdachte hoek, want je kunt je voorstellen dat Griekenland die vluchtelingen best kwijt wil. De rechters oordeelden dat de Conventies van Genève gelden voor de vluchtelingen en dat Turkije die niet kan garanderen. De Griekse regering geeft tandenknarsend toe dat de uitspraak een ‘een heel moeilijke situatie’ creëert, want nu gaan alle vluchtelingen die terugzending naar Turkije boven het hoofd hangt, naar de rechter natuurlijk. Geef ze ongelijk.
De Griekse regering geeft tandenknarsend toe dat de uitspraak een ‘een heel moeilijke situatie’ creëert
De EU-leiders, die beweerden dat de deportaties legaal konden omdat Turkije vluchtelingenrechten respecteert, noch Erdogan, hebben gereageerd.
De vluchtelingen op Lesbos wachten. Morgenochtend en de ochtend daarna en daarna is er weer een vies croissantje en een kwakje in een bekertje.
