Het Westen doet aan “homopropaganda” en in Oekraïne worden “provocateurs” opgeleid. Wanneer een Rus een krant openslaat of de tv aanzet, ziet hij een andere wereld dan wij. Correspondent Geert Groot Koerkamp over de werkwijze van Russische media.
Wie geregeld naar de Engelstalige Russische televisiezender Russia Today (RT) kijkt kan de indruk krijgen dat de Russische televisie redelijk gebalanceerd verslag doet van wat er in eigen land en in de wereld gebeurt. Heikele onderwerpen worden niet geschuwd en er is aandacht voor demonstraties van de oppositie in Rusland. Dat alles in een gelikt sausje, met Amerikaanse of Britse native speakers als presentatoren, dat RT het imago geeft van een Russische CNN of Al-Jazeera. Maar is dit de wereld door een Russische bril?
Federale televisiezenders
Wie dat wil ontdekken zal er eens goed voor moeten gaan zitten om een paar avonden te zappen tussen de belangrijkste federale televisiezenders in Rusland, de zenders die voor zo’n tachtig procent van de Russen de primaire bron van informatie zijn. Internet is in opmars in Rusland en wordt inmiddels door meer dan de helft van de 142 miljoen inwoners gebruikt, maar als informatiebron speelt het vooralsnog een bescheiden rol. Voor radio en zeker kranten – in de Sovjettijd vaak nog met miljoenenoplages – geldt hetzelfde.
Het wereldbeeld dat de Russische televisiekijker wordt voorgeschoteld is niet vrolijk. Wie dagelijks het ruime aanbod aan nieuwsuitzendingen, actualiteitenrubrieken en talkshows tot zich neemt en ook serieus neemt wat hij ziet en hoort, kan maar tot één conclusie komen: dat Rusland wordt omringd door vijanden die het hebben voorzien op ’s lands fossiele en andere rijkdommen, die het land koste wat kost willen verzwakken en uit zijn op de verwoesting van de Russische cultuur. In de Sovjettijd waren zulke boodschappen schering en inslag. Het was de tijd van de Koude Oorlog en van vijanddenken. Objectief berichten over wat zich over de grenzen afspeelde was sowieso onmogelijk en zelfs als iemand dat toch had gewaagd, dan zat op iedere redactie nog altijd de immer waakzame censor. Het systeem werktte feilloos.
Zelfcensuur
De censor is er allang niet meer. Die kwam in augustus 1991 op straat te staan, toen het communistische bewind ineenstortte. De jaren die volgden werden een bloeitijd voor de Russische journalistiek, maar daaraan kwam kort na de eeuwwisseling een einde, met de komst van Vladimir Poetin op het hoogste ambt. Voor eigengereide, onafhankelijke journalistiek was geen plaats meer. Hele redacties werden met een pennestreek ontslagen. Loyaliteit bleek te koop. Mensen die ooit naam maakten met gedurfde reportages deinsden er niet voor terug nu live staalharde leugens te verkondigen. Zelfcensuur werd de norm, en dat zie je elke dag.
Neem de Greenpeace-affaire. Week in week uit hebben Russische nieuwslezers het over ‘activisten die het boorplatform probeerden te bezetten’, waarmee ze de versie van de openbare aanklager tot feit verheffen. Nederland kreeg er de afgelopen maanden ook geregeld van langs en werd steevast gepresenteerd als een land dat naar de pijpen danst van de ‘homolobby’. “Nederland maakt zich niet zozeer druk om het lot van individuele homo’s en lesbiennes, maar eerst en vooral om het opdringen en actief propageren van homoseksuele waarden”, zei Anna Prochorova zonder blikken of blozen in het programma ‘In het centrum der gebeurtenissen’ .
Homopropaganda
Ze meldde ook dat een Nederlandse rechtbank ‘op verzoek van Human Rights Watch’ twee populaire kinderfilms uit de Sovjettijd heeft verboden, wegens ‘discriminatie op basis van seksuele geaardheid’ en ‘agressieve heteroseksuele propaganda onder pubers’. Onzin, maar het wordt allemaal voor zoete koek geslikt. Ook andere veelbekeken programma’s trachtten de afgelopen maanden aan te tonen dat het Westen door middel van ‘homopropaganda’ de Russische cultuur wil ondermijnen. Intussen zijn er geen uitzendingen die bijvoorbeeld uitleggen wat homoseksualiteit eigenlijk is. De meeste Russen weten daarover niets meer dan twintig jaar geleden, toen het uit het wetboek van strafrecht werd gehaald.
Oekraïne is ook een geliefd onderwerp. In een recent nieuwsonderwerp over de pro-Europabetogingen in Kiev en de ‘agressieve politiek’ van de Europese Unie ten aanzien van Oekraïne worden alleen beelden getoond van gevechten tussen demonstranten en politie, hoewel dat slechts incidenten waren. Suggestief zijn beelden ingemonteerd van een door de VS gefinancierd seminar over sociale media dat afgelopen zomer plaatsvond, voor jongeren uit Oekraïne en Wit-Rusland. Volgens de Russische televisie werden daar provocateurs opgeleid, die tijdens demonstraties rellen moesten uitlokken, die vervolgens gefilmd zouden worden, ‘zodat de wereldgemeenschap kan zien hoe hard de Oekraïense politie optreedt’.
Poetin
Het is maar een handvol voorbeelden, maar zo gaat het al meer dan een decennium in Rusland, dag in dag uit. Dat de impact van dit alles op de Russische bevolking en hun wereldbeeld formidabel moet zijn lijdt geen twijfel. Daarom kun je bijvoorbeeld op de vaak door mensen uit het Westen gestelde vraag ‘maar Poetin is toch populair?’ eigenlijk alleen maar de schouders ophalen. We weten het eenvoudig niet. Niemand weet hoe het land eruit zou zien na tien jaar van normaal functionerende media, met hoor en wederhoor, het kritisch aan de tand voelen van volksvertegenwoordigers en ministers, tot aan de president toe.
Beeld: Imaginary Museum Projects.
