Op 15 mei werd journalist Javier Valdez Cárdenas op klaarlichte dag klemgereden, uit zijn auto gesleurd en geëxecuteerd. Javier Valdez was een van de meeste gerenommeerde journalisten en schrijvers van Mexico. Hij schreef niet alleen kritische artikelen over de georganiseerde misdaad, maar ook over de tragische menselijke kant van het drugsdrama. In ’Miss Narco’, beschrijft hij niet alleen het fatale lot van een schoonheidskoningin, maar ook hoe vrouwen van alle rangen en standen nolens volens in de tentakels van de drugsmaffia verstrikt raken.
Permanente staat van angst en terreur
Ik ontmoette Javier in 2009 in Culiacan toen mijn fixer vond dat ik absoluut ‘de meest getalenteerde en vriendelijkste schrijver van Mexico’ moest ontmoeten. En inderdaad, Javier was een zeldzame, erudiete verlichte geest, maar bovenal een strijder tegen onrecht, die het niet kon aanzien hoe zijn geliefde stad en staat werden uitgehold door de drugsmaffia en de corrupte autoriteiten die daarmee collaboreerden. “We leven in een permanente staat van angst en terreur”, vertelde hij me toen. “Zelfcensuur is de regel onder journalisten. We schrijven maar tien procent op van wat we daadwerkelijk weten.” Tijdens al mijn reizen naar Culiacan zocht ik hem op. Javier werd steeds pessimistischer over de situatie maar bleef enthousiast. Hij schreef het voorwoord voor mijn fotoboek Narco Estado en het was een enorme eer dat hij samen met topfotograaf Fernando Britto mijn boek presenteerde op de universiteit van Culiacan.
Zelfcensuur is de regel onder journalisten
Javier liep over een dunne lijn, om de narcos noch de autoriteiten voor het hoofd te stoten. Journalistiek is een levensgevaarlijk beroep in Mexico. Sinds de drugsoorlog volop losbarstte in 2006 zijn er ruim 150 mediamensen omgebracht. Slechts twee procent van die moorden wordt opgelost. Voor de 180.000 andere doden die in die tijd vielen, geldt hetzelfde. In feite heerst een klimaat van volmaakte straffeloosheid. In de staat Veracruz bedreigde de notoir corrupte gouverneur Javier Duarte zelfs journalisten. ‘We zullen ze als rotte appelen uit de boom schudden’, zei hij op een persconferentie.
Loonlijst van de narcos
Javier Valdez werd in 2011 onderscheiden met de prestigieuze Press Freedom Award van het CPJ, Committee to Protect Journalists. In 2016 publiceerde hij ‘Narcoperiodismo’, letterlijk Drugsjournalistiek, waarin hij de moeilijke praktijk beschrijft van de Mexicaanse pers. Soms krijgen ze een news black out opgelegd van de kartels, soms worden ze juist ingelicht over een op handen zijnde moordpartij. Sommige journalisten staan zelfs op de loonlijst van de narcos om hen in een gunstig daglicht te stellen. Maar vaak weten de media het zelf niet meer. Toen de jonge fotograaf Luis Carlos Santiago in 2010 in Juarez werd doodgeschoten schreef zijn krant, El Diaro, een wanhopig editorial gericht aan de kartels. “Kunt u ons aub laten weten wat u van ons verwacht? Want u bent de facto de autoriteiten hier.”
“Kunt u ons aub laten weten wat u van ons verwacht?
Het hoeft niet noodzakelijkerwijs de drugsmaffia te zijn die Javier Valdez geëlimineerd heeft. Kartels hebben al een slechte reputatie en liggen niet wakker van een journalist die onthult hoe slecht ze wel niet zijn. Het ligt meer voor de hand dat het de autoriteiten zijn. Onderzoeksjournalisten die de banden tussen georganiseerde misdaad en de autoriteiten blootleggen, spelen met hun leven. In Mexico is niets zwart-wit. Er bestaat alleen een schemergebied tussen drugsmaffia, politici en autoriteiten, waar niets is wat het lijkt.
Ik houd er pas mee op als ik sterf
Javier was niet alleen een kritisch dapper mens, hij was ook een behulpzaam en innemend mens. Hij heeft niet alleen mij,maar tientallen andere buitenlandse journalisten wegwijs gemaakt in zijn Culiacan. In oktober zag ik hem de laatste keer toen filmmaker Maaike Engels en ik hem uitvoerig interviewden. Over een paar weken zouden we hem weer zien en naar een goed restaurant meenemen.
Nee tegen het zwijgen
Javier was zich goed bewust van de gevaren. Maar hij ging door. We spraken elkaar altijd op openbare plekken, in restaurants, op terrasjes, hij wilde niet een ondergedoken, geheim bestaan leiden. ’Ik houd er pas mee op als ik sterf. Hopelijk zal dat niet door een kogel zijn’, verklaarde hij drie weken geleden in een interview ter ere van de Internationale Dag van de Persvrijheid. Toen collega Miroslava Breach afgelopen maart werd vermoord, twitterde hij opstandig: ‘Dat ze ons maar allemaal doden als op het berichten uit deze hel de doodstraf staat. Neen tegen het zwijgen.’ Ik ken geen journalist die zo integer was. Javier was voor mij een licht in de duisternis die Mexico is. Dat licht is nu uitgedoofd. Maar hopelijk zal hij voor nieuwe generaties journalisten voorbeeld en inspiratiebron zijn.
Teun Voeten en Maaike Engels spraken en filmden Javier Valdez vorig jaar.
Bekijk hier het filmpje:
JAVIER VALDEZ from Urbi et Orbi on Vimeo.
