Waarom Afrika wel bestaat

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Het is bijna een cliché geworden om te schrijven over clichés in het schrijven over Afrika. Niemand lijkt de dans te ontspringen. Vroeg of laat krijg je te horen dat je op een generaliserende, reducerende, gemakkelijke, luie, negatieve, of juist weer te positieve manier het Afrikaanse continent aan het verbeelden bent.  Te kort door de bocht! Alles over een kam! Exotisch postkolonialisme! En dat is natuurlijk niet de bedoeling. Het racisme-verwijt hangt in de lucht, maar wordt niet expliciet genoemd. Vaak geven klare-taal-sprekende reaguurders die trap na dan alsnog in de comment section.

Het vorige week verschenen opiniestuk ‘Afrika bestaat niet’ van columniste Seada Nourhussen op Joop.nl, past in het hierboven beschreven format. Seada uit in haar stuk kritiek op de manier waarop Nederlandse journalisten schrijven over ‘Afrika’, een constructie die volgens haar niet bestaat. Seada verbaast en irriteert zich over de ‘romantische’ en ‘generaliserende’ manier waarop ook vooraanstaande Afrika-journalisten als Koert Lindijer en Chris Kijne volgens haar nog steeds praten en schrijven over het continent.

Discrepantie
Ik snap het punt dat gemaakt wordt prima. Afrika is enorm en divers, en dus kan je niet spreken van ‘de Afrikaan’, of ‘Afrika’. De discrepantie tussen het beeld van Afrika in het Westen en de realiteit van landen als Ghana, Tanzania, Burkina Faso, Uganda, Kenia en Rwanda, die ik met eigen zintuigen heb ervaren in de meer dan 5 jaar die ik reizend en wonend in deze landen heb doorgebracht, is stuitend. Het is vreemd dat mijn Nederlandse vrienden verbijsterd zijn als ik een foto op WhatsApp toon van een Ugandese vriendin die een ijsje eet op het strand. Hebben ze daar ook WhatsApp? Ja, so what!?

Clichés over Afrika op een hoop gooien en blijven herkauwen, dat is niet ok. Inderdaad, ‘Afrika’ is slechts een geografische aanduiding, maar in werkelijkheid enorm divers. Begrijpelijkerwijs zijn er enorme maatschappelijke, financiële en culturele verschillen tussen een land als Botswana en Nigeria. Gemakzuchtige en luie journalistiek, daar is niemand voor. Toch begon er bij mij iets te knellen.

Hypergevoeligheid
Al kon ik niet goed vatten wat. Had het misschien iets te maken met de hypergevoeligheid omtrent alles wat over Afrika wordt geschreven? Waarom wordt alles dat over het continent wordt gezegd onder een vergrootglas gelegd? Ik herkende me niet in Seada's interpretatie van de stukken van Lindijer en Kijne.  Generalisaties zijn onderdeel van het leven. We moeten ze gebruiken om de wereld beter te begrijpen. Ik en mijn buurman verschillen enorm. Toch zijn we allebei Amsterdammers. Is het zo ontzettend erg als iemand ons Amsterdammers noemt, zonder daarbij te vermelden dat hoewel we allebei Amsterdammers zijn, we ook heel erg verschillen?

Ik zie bèta’s bijvoorbeeld ook niet en masse protesteren omdat men in artikelen geen onderscheid maakt tussen wiskundigen, scheikundigen en natuurkundigen. En waarom schrijven we geen kranten vol over de manier waarop zonder enige nuance over bejaarden wordt gesproken? Waarom valt een Afrikaan nooit over het feit dat de ‘Afrikaanse’ media het structureel over ‘Europa’ heeft? Meer to the point; waarom gaan Saeda’s tenen toch zo ontzettend krullen als Koert Lindijer meedeelt Afrikaanse muziek de vrolijkste ter wereld te vinden? Meten we soms met andere maten als het over Afrika gaat?

Politiek Correct
Dat komt door onze, en voor het gemak doel ik daarmee op de Westerse wereld, onze enorm gecompliceerde relatie met Afrika, die doordrongen is van zowel superioriteits-, als schuldgevoel. Dat leidt tot een betuttelende vorm van politieke correctheid als het gaat over het continent. We weten dondersgoed dat ons koloniale verleden fout was, dat de gevolgen daarvan desastreus zijn geweest, en nog steeds dooretteren. Wij komen met bakken ontwikkelingsgeld aan om te helpen, te verbeteren.  Sorry, voor wat wij jullie hebben aangedaan, we maken het goed door jullie te helpen op de manier waarop wij denken dat goed voor jullie is.  

Het lijkt erop dat we Afrika onderbewust nog steeds zien als het gepeste kindje van de klas. Iemand die speciale aandacht nodig heeft, iemand die net niet lekker meekomt, en die we moeten helpen en beschermen voor de harde realiteit van het bestaan. Als een overbezorgde moeder waken wij ervoor dat niemand ook maar iets verkeerd zegt of haar uitscheldt. Maar is dat wel onze taak? Om in de metafoor te blijven; wij zien niet dat het kind is opgegroeid en zich puberend afzet tegen de dwangmatige beschermingsdrang van de hoeder die zij zelf nooit gekozen heeft.

Africa is the Future!
In de Afrikaanse landen die ik heb bezocht merk ik dat er een mentale verschuiving plaatsvindt. Met een nieuw soort trots dragen jonge stedelingen Afrikaanse kleding, en herontdekken de culturele muziek van hun voorouders. ‘Africa is the future!’, staat op hippe T-shirts, en klinkt het in de straten. Geen hond die zich zorgen maakt of dat generaliserend is of niet. Afrika bestaat wel. Afrikaanse leiders spreken van een nieuw tijdperk voor Afrika, gebaseerd op de kracht van het continent. Tuurlijk, er is ook kommer en kwel. En ja, sommige leiders zijn populistisch en corrupt. Maar hoeveel leiders in Europa zijn dat niet?

Afrikanen zijn helemaal niet zo zielig, en hebben onze politieke correctheid niet nodig. In de drie en een half jaar die ik in Uganda heb gewoond, ben ik anders gaan kijken naar de relatie tussen het Westen en Afrika. Het werkte voor mij bevrijdend om met Ugandese vrienden over zaken als ontwikkelingshulp te praten. En langzaam ontdekte ik dat ik degene was die het beladen, ongemakkelijk en fucked up maakte. Mijn Ugandese vrienden konden open, luchtig en op een bepaalde manier vrij spreken over dat soort zaken. Dat zouden ‘wij’, en dan bedoel ik Nederlanders, alhoewel die niet allemaal hetzelfde zijn, ook meer moeten doen.

Ver-van-mijn-bed-show
Voor velen in Nederland is Afrika een zogeheten ver-van-mijn-bed-show. De gemiddelde Nederlander kan misschien, met een beetje mazzel, 5 landen in Afrika opnoemen. Als je hem/haar wilt informeren over de stand van zaken, moet je toch ergens beginnen. In de bovenkast van veel Nederlanders bestaat Afrika wel. Bovendien zijn er naar mijn bescheiden mening wel degelijk ‘typisch’ Afrikaanse zaken te noemen. Overal muziek, sociaal ingesteld, soepele lijven. Kan ik dat zeggen, of is het bij voorbaat latent koloniaal exotisme, omdat het Afrika betreft?

We moeten niet te gemakzuchtig schrijven over complexe realiteiten. Maar ik behoud mij het recht voor bijvoorbeeld te schrijven dat ik vind dat Afrikanen sociaal ingesteld zijn, helemaal in vergelijking met ‘de Nederlander’ (daar gaan we weer!). Of mag ik zo’n uitspraak alleen doen als ik erbij vermeld dat hoewel ik de mensen die ik in Afrikaanse landen heb bezocht en gesproken heb over het algemeen erg sociaal vind, er natuurlijk ook wel eens een ongemakkelijke, depressief persoon bijzit die niet onder de definitie sociaal te scharen valt, er bovendien verschillen in mate van sociaalheid bestaan naar gelang de verschillende culturen in betreffende landen, en dat ik ook heus wel sociale Nederlanders ben tegengekomen, en ik dus ook niet alle Nederlanders over een kam wil scheren? Dat is toch een belachelijke vorm van doorgetrokken politieke correctheid? En bovendien niet bevorderlijk voor de leesbaarheid van een stuk tekst, zoals U zojuist heeft ervaren.

Het is goed om te blijven hameren op de diversiteit en nuance die men zou moeten hanteren bij het schrijven over zaken die plaatsvinden op het twee- na grootste continent ter wereld, waar 1.1 miljard mensen leven. Maar het is ook belangrijk om te stoppen met het wijzen van het emotioneel beladen en politiek correcte vingertje, als iemand een statement over Afrika maakt. Ik denk sowieso dat Afrika cliche's, en de cliche's over schrijven over Afrika cliche's, binnenkort tot het verleden behoren. Die discussie wordt, better sooner than later, gewoon gevoerd door mensen op het Afrikaanse continent. Lijkt me een stuk gezonder. En hopelijk scanderen al die verschillende 1.1 miljard mensen dan; Afrika bestaat wel!

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons