Bij voodoo denk je al snel aan een eng geloof, waarbij naalden in poppetjes worden gestoken. Van der Valk: “Dat zulke Hollywoodbeelden niet kloppen, wist ik wel. Maar het was me niet duidelijk wat voodoo dan wel was. Het leek me een stoffig, primitief en duister geloof.”
De slavernij
De negatieve sfeer rondom een geloof ettert nog lang door.
Tijdens zijn reis ontdekte Van der Valk dat voodoo een hedendaags en levendig geloof is, gekoesterd door miljoenen mensen. Hij zag echter ook veel schaamte bij voodoosi, de aanhangers van het geloof. Dat laatste houdt rechtstreeks verband met het slavernijverleden: “Toen de Afrikaanse slaven op het Amerikaanse continent aankwamen, probeerden de slavenhouders hen hun cultuur af te pakken. Voodoo werd door hen bespot en geminacht. Zo probeerden de slavenhouders opstanden te voorkomen, want als iets mensen bindt is het wel religie. Dat zie je goed terug bij de revolutie in Haïti, het enige land waar een slavenopstand tot vrijheid heeft geleid. Haast niemand weet dat die opstand begon met een voodoobijeenkomst”, vertelt Van der Valk. “Vrijwel in alle landen is voodoo een vorm van verzet geweest tegen witte onderdrukking.”
Nadat de slavernij was afgeschaft, verboden koloniale machten het voodoogeloof geregeld. Dat lot viel ook het aan voodoo verwante Wintigeloof ten deel: “Dit Afro-Surinaamse geloof was door Nederland bij wet verboden; dat werd pas in de jaren ’70 rechtgezet, nog maar kort geleden dus. Dat maakt dat een heleboel Surinamers heimelijk doen over Winti. Op dezelfde manier werd schaamte uiteindelijk onderdeel van de voodoocultuur. De negatieve sfeer rondom een geloof ettert nog lang door”, aldus Van der Valk.
Haïti
“De link tussen geloof, muziek en politiek is in Haïti heel duidelijk. Er is een duidelijke scheiding tussen de elite en het volk in het land. Hoewel Haïti onafhankelijk is geworden door een slavenopstand, probeert de elite juist de witte westerse cultuur zoveel mogelijk te kopiëren. Het volk gebruikt voodoomuziek als een protestmiddel. De vorige president, Martelly, was voordat hij de politiek inging, de grootste popmuzikant van het land”, aldus Van der Valk.
Om te verkennen wat de invloed van voodoo is op zijn favoriete muziek, bezocht Van der Valk veel rituelen. Daar zag hij hoe goden werden aangeroepen onder begeleiding van drums en zang. Hij vroeg meerdere priesters om toestemming voor zijn boek, en probeerde met goden contact te leggen. In Benin nam hij deel aan een ritueel met dierenoffers. Rode kleding dragen was voortaan uit den boze – al heeft Van der Valk allang met die regel gebroken.
“Het spirituele deel van voodoo is bij mij nooit aangeslagen, hoewel ik me er wel voor heb opengesteld. Maar ach, spiritualiteit speelt sowieso geen grote rol in mijn leven. Muzikaal heeft de reis me een boel geleerd. Voodoo speelt een rol in traditionele muziek, maar ook in veel moderne muziek komt het terug. Ik herken die invloeden en elementen nu veel beter. Maar ik weet niet van alle ritmes en teksten welke god erbij hoort. Dat vergt een levenslange studie.”
In trance
Tijdens de rituelen raken voodoosi soms bevangen door een van de honderden goden. In hun trance nemen zij diens gedrag over. Wie in de ban raakt van de grappige godin Avlekete, wordt zelf lacherig en vrolijk. Maar niet alle goden zijn aardig. In Benin zag Van der Valk hoe iemand gegrepen werd door een agressieve god en omstanders begon te duwen; hij viel ook een witte toerist aan. In meerdere landen hoorde Van der Valk verhalen over goden die vijandig staan tegenover witte mensen, vanwege het slavernijverleden.
Niettemin heeft Van der Valk zich altijd welkom gevoeld: “Nooit heb ik me bang of ongemakkelijk gevoeld bij de ceremonies die ik bijwoonde. De rituelen zijn vaak feestjes met muziek waar iedereen een leuke tijd wil hebben. En als iemand in trance raakt, zijn de andere aanwezigen meteen druk bezig te zorgen dat hij of zij zichzelf en anderen niet bezeert. Het is niet losbandig.”
Twee vrouwen in trance bij een ritueel. Bron: Pixabay
Oplichterij en mensenhandel
In zijn boek besteedt Van der Valk weinig aandacht aan de negatieve kanten van voodoo, zoals oplichterij en de dieroffers. “Wanneer het dier na de ceremonie wordt opgegeten, heb ik daar helemaal geen probleem mee. Ik vind het wel belangrijk dat het op een respectvolle manier gebeurt en niet met een bot mes.” Oplichterij vindt hij een veel groter probleem: “Voodoopriesters kunnen volgers afhankelijk maken door psychologische spelletjes uit te halen en van alles te beloven. In Benin en Togo hoorde ik veel mensen zeggen dat voodoo niet geschikt is voor het kapitalisme. Traditioneel waren priesters niet uit op winst en zorgde de gemeenschap voor hen. Nu vragen priesters vaak hoge vergoedingen aan de gelovigen. Maar dat probleem zie je wel vaker bij spirituele leiders.” Voodoo wordt ook gebruikt als chantagemiddel, bijvoorbeeld in de mensenhandel. “In het boek ben ik daar niet op ingegaan, het had niets met muziek te maken, maar het is heel serieus. Mensenhandelaars oefenen druk uit op vrouwen door te dreigen met een vloek van de voodoogoden.”
Toekomstplannen
Voorlopig is Van der Valk nog niet klaar met het onderwerp. “De komende tijd doe ik vooral projecten in Nederland, zoals een voodoo-festival in Tivoli en een voodoopodium bij het muziekfestival Into the Great Wide Open. Daar wil ik de bezoekers de invloed op hedendaagse muziek laten horen.”
Hij wil ook weer naar het buitenland. “Ik zou graag naar Brazilië en Cuba willen. Of Lagos: ik wilde meer over Fela Kuti te weten komen. Om veiligheidsredenen is hij daar niet van gekomen..In Nigeria is ook nog veel te halen, veel jonge Nigeriaanse muzikanten komen nu op. Ook zou ik de voodoolijn nog kunnen doortrekken naar de Democratische Republiek Congo.”
