Regisseur I am not your negro: “Leer een beetje van je geschiedenis!”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

“Waarom zijn negers niet optimistischer? Het gaat zo veel beter. Er zijn nu burgemeesters, sportleiders, politici en als ultiem eerbetoon zijn ze nu ook in reclames te zien.”

Raoul Peck kijkt me met een grimas aan. Ik heb hem zojuist gevraagd waarom hij uitgerekend dit fragment uit 1968 als openingsscène heeft gebruikt: in de Dick Cavett show wordt Baldwin gevraagd naar de positie van de zwarte Amerikaan. “Het ging me om Baldwins antwoord”, zegt hij. “‘Zolang dit soort rare dingen worden gezegd is er weinig hoop op verandering.’ Dat is precies waar de film over gaat”, zegt de regisseur. “Als we naar vandaag de dag kijken, is er bedroevend weinig vooruitgang geboekt.”

Foto: still trailer 'I am not your negro'

Een film die je ideeën over het begrip ‘ras’ ondersteboven haalt

Raoul Peck is in driedelig pak gestoken, zijn Engels heeft een Frans accent. Peck oogt in eerste instantie ernstig en gereserveerd. Zodra hij begint te vertellen over Baldwin en zijn film, straalt hij alleen nog passie uit.

‘I am not your negro’ was in 2017 de grote kanshebber voor een Oscar voor beste documentaire. De film won op het filmfestival in Berlijn de publieksprijs en in Toronto de People’s Choice Award. Ook de pers ontving de film met open armen. De New York Times noemde het een film die je ideeën over het begrip ‘ras’ ondersteboven haalt: de film fileert namelijk haarscherp hoe en waarom het geloof in zwart en wit in stand wordt gehouden.

Het is alsof Baldwin uit de dood is opgestaan om zijn verhaal alsnog te vertellen

Regisseur Raoul Peck bouwt de film op rond ‘Remember this house’, het nooit voltooide manuscript van de Amerikaanse denker, schrijver en humanist James Baldwin. Dat boek moest een persoonlijk relaas worden over ongelijkheid in de VS, aan de hand van de levens van drie vrienden van Baldwin die tussen 1963 en 1968 werden vermoord: Martin Luther King Jr., Medgar Evers en Malcolm X. Yoen Baldwin in 1987 overleed, waren slechts dertig pagina’s van het manuscript klaar. Peck vertaalt de observaties van Baldwin over de burgerrechtenbeweging van de jaren zestig naar de hedendaagse Black Lives Matter-beweging, en dwingt ons zo de confronterende realiteit van nu onder ogen te zien. Het is alsof Baldwin uit de dood is opgestaan om zijn verhaal alsnog te vertellen.

“Dat de film zo goed is ontvangen, is te danken aan Baldwin zelf. Hij werd alom gerespecteerd, ook door de mensen die hij bekritiseerde. Zijn benadering, zijn stijl en zijn humanisme stelden hem in staat om radicale, en fundamentele kritiek te geven waar je als weldenkend mens niet omheen kon.”

“De zinnen van hem zijn als handgranaten”

Baldwins werk over ras, klasse, seksualiteit en moraal heeft grote invloed gehad op de Amerikaanse literatuur. Baldwin was de literaire exponent van de burgerrechtenbeweging: een welsprekend redenaar, een scherpzinnig debater, en een geliefde talkshowgast. Op universiteiten gaf hij lezingen, die met staande ovaties werden ontvangen.

Alle gesproken teksten in de film komen uit Baldwins werk. Peck: “Die zinnen van hem zijn als handgranaten: er ontploft iets in je hoofd, en ineens snap je het. Ze klinken voorts alsof Baldwin ze niet veertig jaar geleden, maar vanmorgen bij de koffie heeft geschreven. Zijn argumenten sluiten naadloos aan bij de actualiteit”

Foto: still trailer 'I am not your negro'

In de context geplaatst 

Peck gebruikt archiefmateriaal om de woorden van Baldwin tot leven te laten komen. Zo zien we hoe voorstanders van segregatie zich overgeven aan agressief en vernederend gedrag jegens zwarten. Een vrouw verkondigt in alle oprechtheid dat God alles vergeeft, ‘zelfs moord, maar vervloekt zijn degenen die zich mengen met het zwarte ras’. De archiefbeelden tonen ook bruut en excessief politiegeweld tegen Afro-Amerikanen. Het is onthutsend hoe naadloos die beelden overgaan in beelden uit het heden. Vier politieagenten die minutenlang Rodney King aftuigen; Black Lives Matter-betogers die hardhandig worden weggesleept; ortretfoto’s van lachende zwarte tieners, kinderen die door de politie zijn doodgeschoten.

Peck: “We moeten de politieke en historische context van dit probleem onder ogen zien. Dat gebeurt steeds maar niet, de analyses die ik overal hoor gaan over het hier en nu.

Maar dat geeft een vertekend beeld. Je moet als geëngageerd mens zowel midden in het gevecht staan, als afstand kunnen nemen om het hele plaatje te kunnen overzien. Pas dan zie je hoe langzaam serieuze veranderingen zich voltrekken. Het probleem is ook dat we geen tijd meer hebben om zelf na te denken. We worden constant beziggehouden met de volgende tweet of het volgende breaking news item, allemaal even oppervlakkig. De afgelopen veertig, vijftig jaar zijn we perfecte consumenten geworden. Mijn film doet een stapje terug en toont wat er in die jaren niet is veranderd.”

Beelden te schokkend? Het is niet mijn taak om daar een suikerlaagje overheen te leggen

De realiteit

Het is een verontrustende film, met volgens critici soms (te) schokkende beelden. Peck: “Die kritiek begrijp ik niet. Toon ik iets dat onwaar is? Bestaat deze realiteit niet? Ik ben slechts de boodschapper. De film toont de realiteit zoals Baldwin die ervaarde. Het is niet mijn taak om daar een suikerlaagje overheen te leggen. Dat zou zijn alsof ik een film maak over verkrachting maar nergens laat zien wat verkrachting inhoudt. Ja, ik monteer een shot van Doris Day naast een beeld van een lynchpartij. Maar die twee dingen bestonden ook in werkelijkheid naast elkaar. Net zoals wij tweeen hier gezellig een cappuccino drinken, terwijl er op dit zelfde moment in Griekenland babies aan land worden gehesen.”

Breder dan racisme 

Is de apathie waarover Baldwin in de film spreekt, dezelfde als we nu vertonen jegens vluchtelingen? Peck knikt. “De film reikt breder dan racisme. Je wordt gedwongen te kijken naar wie je bent en aan welke kant van de wereld je wilt staan. Het is belangrijk je ervan bewust te zijn dat er een prijs is betaald voor elk privilege dat we hebben en waarvan we profiteren. De vluchtelingen die nu op drift zijn, betalen een prijs. Maar in plaats van hen te ondersteunen, behandelen we ze alsof zij het probleem zijn. Het is alsof we aan een heerlijke lunch zitten terwijl er bedelaars om ons heen scharrelen, en wij die bedelaars dan kwalijk nemen dat ze ons plezier bederven. Dat is totaal fucked up!”

Als jij vindt dat ik een neger ben, heb jij het kennelijk nodig om in ras te geloven

“Het gaat om de positie die je kiest. Baldwin zegt: ‘Ik ben niet jouw neger’. Ik heb deze titel expres gekozen omdat hij met deze zin een streep trekt, en de bal aan de andere kant van de lijn legt. Hij zegt: ‘Ik ben niet het probleem. Als jij vindt dat ik een neger ben, heb jij het kennelijk nodig om in ras te geloven. Waarom? Dat moet je zelf bedenken.’ Baldwin stelt eigenlijk de vraag of je klaar bent om met hem een gelijkwaardig gesprek aan te gaan. Maar niet het soort gesprek waarbij hij je moet gaan onderwijzen: voor dat onderwijs ben je zelf verantwoordelijk. Je moet je eigen geschiedenis kennen en de verbinding leggen met waar je nu staat. En zo is het ook. Het is 2017 en je kunt jezelf niet langer beroepen op onschuld. Je kunt niet langer lui zijn. Doe je huiswerk en probeer te begrijpen hoe het allemaal zo is gekomen. Dit geldt ook vooral voor Nederland, een land dat zijn rijkdom heeft te danken aan de slavernij. Kom op zeg. Leer een beetje van je geschiedenis!”

Over de auteur: Monique Steijns is juridisch adviseur grondrechten en mensenrechten bij het ministerie van Binnenlandse Zaken op de directie Constitutionele Zaken en Wetgeving. Zij schrijft dit artikel op persoonlijke titel.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons