Afrikaanse kannibalen in de Efteling, kerkliederen waarin negers een loftrompet steken en een schilderij over het Nederlandse slavernijverleden op de Gouden Koets. Staat ons land bol van racistische uitingen of zoeken we vooral spijkers op laag water? We zetten negen discussiepunten van de afgelopen jaren op een rij.
1. Stereotypering in Efteling-attracties
Een Nederlands kinderpretpark racistisch, het klinkt wat tegenstrijdig. Maar de actiegroep Stop Oppressive Stereotypes (SOS) schreef begin juli een open brief naar de Efteling omdat zij de attracties Monsieur Cannibale en Carnaval Festival kwetsend en racistisch vindt. Bij de eerste attractie nemen Eftelingbezoekers plaats in kookpotten rondom een ‘zwarte kannibaal’. In de tweede attractie zijn vijf Bosjesmannen te zien. Volgens de actiegroep laten deze attracties ‘racistische clichés’ zien, waar kinderen voor beschermd moeten worden. Volgens Trouw is Monsieur Cannibale overigens al ‘vanaf begin af aan controversieel’. Lees het artikel hier.
2. Gedateerde sinterklaasliedjes
Het Zwarte Pieten-debat gaat niet alleen over de uiterlijke kenmerken van de hulpjes van de goedheiligman, ook de teksten van de liedjes zijn niet vrij van controverse. Zo zingen feestvierders ieder jaar uit volle borst mee met de tekst: ‘ook al ben ik zwart als roet, ik meen het toch goed’. Ook werd er in de liedjes vaak verwezen naar Piet als ‘de knecht’ van Sint. Theatermaker Thedo Keizer en tekstschrijver Paul Passchier besloten in 2014 de delen van de liedjes die ‘verouderd, dreigend of kwetsend taalgebruik’ bevatten te herschrijven. Keizer en Passchier noemen zichzelf liefhebbers van het kinderfeest, en voorstanders van zwarte piet. ‘We zoeken naar een manier om hem op een eigentijdse manier te behouden’, aldus Keizer in Het Parool. Hoe Keizer en Passchier dit doen, lees je hier.
3. Slavernij-afbeeldingen op de Gouden Koets
Voor de meeste Nederlanders is-ie maar een keer in het jaar te bewonderen, maar dat is wel genoeg aanleiding voor een discussie. Het schilderij ‘Hulde der Koloniën’ (zie hoofdfoto), op de linkerzijde van de Gouden Koets, laat zien hoe halfnaakte mensen uit Nederlandse koloniën zich ‘onderwerpen’ aan het Nederlands koninklijk huis. Volgens actievoerders is dit een verheerlijking van de slavernij en de koloniale onderdrukking, zo schrijft het Algemeen Dagblad. Historicus Roelof Jan Minneboo vertelt aan het AD dat de oorsprong van het schilderij niet racistisch is, maar is het gemaakt in een tijd dat racisme ‘de norm’ was. ‘We hadden er toen geen moeite mee om mensen uit te buiten voor ons gewin’, zegt hij. Het grootste heikel punt volgens Minneboo is dat een educatieve context ontbreekt. Lees hier meer over de ‘racistische’ Gouden koets.
4. ‘Eurocentrische terminologie’ in het Rijksmuseum
‘Negers’, ‘Hottentotten’, ‘Eskimo’s’ en ‘Indianen’, zomaar een aantal woorden die in het koloniale verleden van Nederland heel normaal waren. Het was dan ook gebruikelijk om kunststukken in het Nederlandse Rijksmuseum met deze woorden te beschrijven. Martine Gosselink, hoofd van de afdeling Geschiedenis van het museum, vertelt aan de NOS dat het Rijksmuseum een jaar of vijf geleden heeft bedacht dat dit moet veranderen. Ook kreeg het museum soms commentaar van bezoekers. Het museum besloot in 2015 daad bij haar woord te gaan voegen: ‘Met sommige terminologie kun je anno 2015 echt niet meer aankomen’, aldus Gosselink. Het zal nog even duren voordat de verandering volledig is doorgevoerd, omdat het museum er goed over na moet denken hoe de woorden vervangen kunnen worden. Lees hier meer.
5. Kwetsende producten in de supermarkt
Terwijl het Rijksmuseum ervoor kiest om etnocentrische termen te verwijderen, gaat de discussie over productnamen in de supermarkt verder. In 2006 maakte het bekende gebakje ‘negerzoen’ van Buys plaats voor gewoon ‘zoenen’.
De 'negerzoen' die tegenwoordig door het leven gaat als gewone 'zoen'. Foto: Wikimedia
Aanleiding was de kritiek dat de naam negerzoen racistisch zou zijn. Tien jaar later bestaan andere productnamen die als kwetsend ervaren kunnen worden, zoals jodenkoeken, negerzaad en moorkoppen, nog wel. De discussie over controversiële namen bestaat ook buiten Nederland. Zo heeft in 2013 een Duitse vereniging van Sinti en Roma geklaagd over de naam ‘zigeunersaus’. Ook was er in Oostenrijk een discussie over ‘Eskimo’, het ijsjesmerk wat in Nederland ‘Ola’ heet. Lees hier meer over kwetsende productnamen.
6. Gekleurde termen in het woordenboek
Ooit gehoord van het woord ‘negerzweet’? Dat is volgens de Dikke van Dale correct Nederlands voor koffie. In 2002 diende de Stichting Eer en Herstel Betalingen Slachtoffers van Slavernij in Suriname een klacht in tegen het woordenboek bij de Commissie Gelijke Behandeling. De stichting wilde dat het woordenboek woorden zoals ‘neger’ en ‘creool’, maar ook ‘negermoppen’ en ‘zo zwart als een neger’ zou schrappen. De klacht leverde niets op, omdat de Commissie Gelijke Behandeling oordeelde dat het woordenboek alleen betekenissen van woorden registreert die overeenkomen met ‘feitelijk woordgebruik’. Wel waarschuwt het woordenboek sinds 1992 wanneer een woord beledigend is, door (bel.) in de omschrijving te zetten. Deze omschrijving is trouwens niet voor alle omstreden woorden weggelegd, ‘negerland’, ‘negerkoning’ en negerschip’ krijgen deze waarschuwing namelijk niet.
7. Vreemde teksten in kerkliederen
Lied 737: Jeruzalem, mijn vaderstad‘De negers met hun loftrompet,
de joden met hun ster,
wie arm is, achteropgezet,
de vromen van oudsher.
Het lied ‘Jeruzalem, mijn vaderstad’ uit het nieuwe Liedboek van de kerken (2013) verwijst naar de stad Jeruzalem die zijn poorten opende voor ‘de verdrukten en de vernederden’ (zie kader). De Rotterdamse predikant Piet de Jong noemt het liedboek ‘een wit boek voor witte mensen’, zo vertelde hij aan Trouw. Ook een groep ‘kritische kerkgangers’ vindt het woord ‘neger’ racistisch. De Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied (ISK) heeft tot op heden nog geen officieel verzoek ontvangen om het woord ‘neger’ te wijzigen of te schrappen. Klaas Holwerda, secretaris van ISK zegt tegen Trouw dat het ook ‘praktisch onuitvoerbaar’ zou zijn, in verband met de grote oplage van de boeken. Het artikel is te lezen in de verdieping van Trouw, 13-07-2016.
8. Teveel ‘wit’ op de redactievloer
NRC liet in het begin van 2015 weten dat Nederlandse nieuwsredacties nauwelijks etnische diversiteit hebben. Volgens de NRC heeft slechts drie procent van de journalisten op grote nieuwsredacties een niet-westerse achtergrond in tegenstelling tot bijna 12 procent van de Nederlanders met deze achtergrond. De Correspondent schreef naar aanleiding hiervan een openhartig en zelfkritisch artikel over diversiteit op hun eigen redactie, waarin ze concrete voornemens beschrijven om als redactie een betere afspiegeling van de samenleving te worden. Lees het artikel van de correspondent hier.
9. Bronzen beeld: slavernijverheerlijking of kunst?
Al vijf jaar lang staat het bronzen beeld van een naakte vrouw met krullend haar en armbanden in de Keukenhof. Volgens actiegroep University of Colour is het beeld racistisch. Zo zouden haar armbanden verward kunnen worden met ketenen uit het slavernijverleden.
Het controversiële bronzen beeld in de Keukenhof. Foto: Wikimedia
Jessica de Abreu van New Urban Collective ervaart het beeld als een belediging voor zwarte vrouwen en, zo vertelt ze aan Trouw, het beeld ‘symboliseert het koloniale beeld dat Europeanen lange tijd van de Afrikaanse vrouw hebben gehad’. De kunstenares die het beeld heeft gemaakt en de Keukenhof zelf zien het beeld absoluut niet als belichaming van de slavernij. Hoogleraar koloniale geschiedenis Piet Emmer vertelt aan Trouw dat het racismedebat nog weleens doorschiet. Volgens de Abreu laten ‘witte mensen’ die zo reageren op racisme-beschuldigingen juist zien dat machtsverhoudingen tussen niet-witte en witte Nederlanders nog altijd ongelijk zijn. Lees het artikel hier.
