De overheid voert haar eigen duurzaam inkoopbeleid niet goed uit. Dat concludeert de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) in het rapport ‘Toetsing van het Nederlands beleid op duurzaam inkopen’. SOMO onderzocht óf en hoe Nederlandse overheden internationale arbeidsnormen meenemen in aanbestedingen.
Jaarlijks koopt de Nederlandse overheid voor ruim zestig miljard euro in. Scherpere aanbestedingsregels kunnen bijdragen aan betere arbeidsomstandigheden in wereldwijde productieketens, stelt de stichting.
SOMO-medewerkster Gisela ten Kate: "We hebben 25 tenders bekeken van ministeries, provincies, gemeenten, Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer. Dat waren alle tenders die wij konden vinden op TenderNed (een website waar alle aanbestedingen van Nederlandse overheden op staan, red.). We hebben gekeken naar de sectoren koffie, elektronica, kleding en natuursteen. Dan valt op dat weinig overheden letten op mensenrechten bij de aanschaf van producten, terwijl in genoemde sectoren zich veel misstanden voordoen. En dat terwijl het juist zo’n goede manier is om bedrijven tot verantwoordelijk ketenbeheer te bewegen."
"In 15 van de 25 gevallen (60 procent) is respect voor internationale arbeidsnormen als voorwaarde opgenomen in het bestek, maar dit gebeurt niet volgens de regels van het landelijk beleid voor duurzaam inkopen. In slechts drie van de 25 gevallen verwijzen onderzochte overheden naar de Sociale Voorwaarden die het Rijk stelt."
De Nederlandse overheid heeft zich in 2005 duidelijke doelen gesteld. "Maar het lijkt erop dat dat beleid niet goed kenbaar heeft gemaakt aan decentrale overheden. Die hebben vaak hun eigen keuzes gemaakt, bijvoorbeeld als een gemeente een progressief college heeft. Dat zie je vooral in die sectoren waar keurmerken voor handen zijn, zoals koffie en kleding", zegt Ten Kate. "Het Rijk kiest geen leveranciers die voorop lopen, maar stellen pas eisen aan duurzaamheid als de leverancier is gekozen. Vaak kijken overheden wel naar ILO-normen (internationale VN-normen over arbeidsomstandigheden), maar niet naar de Guiding Principles van de Verenigde Naties en de OESO-richtlijnen, die veel verder gaan."
Dit jaar gaat het kabinet het beleid van de Sociale Voorwaarden evalueren. Ten Kate: “Ons belangrijkste advies aan het ministerie is: maak eenduidige criteria en duidelijke inspanningsverplichtingen voor bedrijven die aan de overheid leveren. Sluit hierbij aan bij de OESO Richtlijnen en UN Guiding Principles on Business and Human Rights. Die kijken bijvoorbeeld ook naar corruptie en belastingontduiking.”
Volgens woordvoerder Vera Hoogendoorn van het ministerie van Binnenlandse Zaken vindt het Rijk duurzaam inkopen belangrijk. Hoogendoorn: "Om de toepassing van dit rijksbeleid te stimuleren zijn voor de inkopers werkconferenties georganiseerd. Tegelijkertijd is bij het expertisecentrum aanbesteden PIANOo een permanente hulpfunctie ingericht om hun vragen te beantwoorden. In 2013 is bij MVO Nederland een helpdesk voor ondernemers ingericht. In het najaar van 2014 leggen we aan de Kamer een beleidsevaluatie voor. Daarin besteden we expliciet aandacht aan de toepassing van Sociale Voorwaarden in de dagelijkse inkooppraktijk. We gaan ook het rapport van SOMO bestuderen. Het bevat zonder meer aangrijpingspunten die we kunnen meenemen."
Staatsbosbeheer zegt dat deze organisatie wel streng let op duurzaam inkopen. "We zijn door SOMO beoordeeld op de inkoop van kleding, en dat hadden wij nu juist goed gedaan.” De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) kon op korte termijn niet reageren. Rijkswaterstaat verwijst voor haar woordvoering naar het ministerie van Binnenlandse Zaken.
