Toen vijftig jaar geleden Fidel Castro en Che Guevara met hun rebellenleger het bewind van de door de Verenigde Staten gesteunde dictator Fulgencio Batista omverwierpen, werd die overwinning door linkse sympathisanten over de hele wereld met groot gejuich ontvangen. De bebaarde mannen die met jeeps door de straten van Havana reden, waren de helden van veel idealistische jongeren. Lang bleef het socialistische Cuba met zijn state-of-the-art gezondheidszorg en brutale houding tegen grote broer Amerika een voorbeeld voor met name links Latijns-Amerika.
De afgelopen decennia begon dat rooskleurige plaatje steeds meer barsten te vertonen. De communistische heilstaat ontwikkelde zich tot een totalitaire eenpartijstaat onder leiding van Castro waarvan de economie zwaar leunde op de steun van de Sovjet-Unie. Toen de USSR begin jaren negentig uiteenviel, stortte de Cubaanse economie in als een plumpudding. Sindsdien probeert Cuba onder meer door het toelaten van meer toeristen en het exporteren van Cubaanse artsen naar Venezuela weer op te krabbelen. De drie orkanen die het land het afgelopen jaar teisterden en de wereldwijde economische crisis die voor de deur staat, maken het voor Raoul Castro die vorig jaar het stokje van zijn zieke broer Fidel overnam, er niet makkelijker op om de Cubaanse economie weer op de rails te krijgen en politieke hervormingen door te voeren. Bovendien zal Raoul zolang zijn grote broer nog leeft, überhaupt geen fundamentele veranderingen kunnen doorzetten.
Raoul de nieuwe Gorbatsjov?
"Raoul moet balanceren tussen de hoop die op hem is gevestigd en de mogelijkheden die hij heeft," zei Antoni Kapcia, hoofd van het Centre for Research on Cuba van de universiteit van Nottingham onlangs tijdens een lezing in Amsterdam. "De internationale gemeenschap hoopt dat Raoul zich als een soort Gorbatsjov ontpopt en het land zich steeds meer zal openen. Ook in eigen land hoopt men dat hij met hervormingen komt, maar Raouls mogelijkheden om te opereren zijn nog beperkt. Tijdens het komende partijcongres moet blijken welke ruimte hij krijgt om de landbouw en andere sectoren te gaan hervormen."
In de bankjes van dat partijcongres zullen nog veel bekende gezichten uit de begintijd van de revolutie te vinden zijn. Dat de guerrillageneratie nog steeds een prominente rol vervult, is volgens Kapcia een van de redenen dat de Cubaanse revolutie zo lang stand heeft kunnen houden. Cuba is samen met Noord-Korea een van de laatste communistische ‘heilstaten’ ter wereld. "Cuba onderscheidt zich bovendien van andere landen die een vrijage met het communisme hadden zoals Nicaragua, door de hoge graad van participatie. Sociale organisaties die door het regime in de jaren ’60 zijn opgericht, bestaan nog steeds. Bovendien geven de goede sociale voorzieningen waaronder gratis gezondheidszorg het regime een basis van loyaliteit." De belangrijkste smeerolie voor het 50 jaar draaiend houden van de Cubaanse revolutie is volgens Kapcia de nationalistische ideologie van het bewind. "Castro en de zijnen hebben van Cuba een eenheid gesmeed door la revolución gelijk te stellen met la patría."
Klapsigaar
Bij het brandend houden van het nationalistische vuurtje heeft Castro volgens de Britse historicus handig gebruikgemaakt van de vijandige houding van de Verenigde Staten. Van het saboteren van Fidel Castro’s sigaren, het binnenvallen van de Varkensbaai tot het instellen van een loodzwaar handelsembargo, Uncle Sam ondernam vele pogingen om het communistische onkruid in zijn achtertuin een kopje kleiner te maken.
Kapcia: "Wat dat betreft zal een Amerikaanse president die niet vijandig staat ten opzichte van Cuba een uitdaging voor de communistische autoriteiten zijn." Want mocht de jonge president Obama toenadering tot de oude revolutionaire Cubaanse knarren zoeken en het handelsembargo opheffen dan zouden de ontwikkelingen op het Caribische eiland wel eens in een sneltreinvaart kunnen gaan. Economisch gezien zou de opening kansen bieden, al was het alleen maar doordat Cubaanse ballingen in de VS dan meer geld naar hun familie zouden mogen sturen. Politiek gezien zou een Amerikaanse toenadering voor instabiliteit kunnen zorgen. Behalve dat het regime dan geen zondebok meer heeft voor alle problemen, kan de opening ook betekenen dat de vele Cubaanse ballingen die nu in Florida bivakkeren, straks hun oude eigendommen komen opeisen.
| ‘Minder politieke gevangenen’ Het aantal politieke gevangenen in Cuba is het afgelopen jaar afgenomen, maar wel worden dissidenten steeds vaker voor korte tijd door de autoriteiten vastgehouden. Op dit moment zitten er volgens de zogeheten Cubaanse Mensenrechtencommissie 205 politieke gevangenen op Cuba vast, bijna 30 minder dan een jaar geleden. Maar het Cubaanse regime heeft afgelopen jaar ook meer dan 1500 dissidenten voor een korte periode vastgehouden, en dat is veel meer dan de ruim 300 in 2007. Bron: Wereldomroep |
Vanwege het destabiliserend effect dat een bruuske opheffing van het Amerikaanse embargo kan hebben, denkt Kapcia dan ook niet dat Obama heel snel te werk zal gaan. "Het is in beider belang om veranderingen langzaam te voltrekken."
Een andere mistige factor voor wie Cuba’s toekomst door een glazen bol bekijkt, is Venezuela. Sinds een paar jaar ligt Cuba aan een hulpinfuus van president Chavez. In ruil voor de diensten van Cubaanse artsen krijgt Cuba geld van Venezuela. Het is onzeker of Chavez, als de olieprijzen wereldwijd blijven dalen, het zich het komende jaar kan blijven permitteren om Cuba te ondersteunen. Wat dat betreft zou het jubileumjaar van de Cubaanse revolutie wel eens uit kunnen pakken als het jaar van de waarheid.
