Hoewel de inwoners van het noordpoolgebied via radio en internet van hun plaatselijke Erwin Krol ook het weerbericht te horen krijgen, blijven de sterrenhemel en de atmosfeer voor hen belangrijk om het weer voor de komende dagen aan af te lezen. Tegenwoordig gaat dat een stuk moeilijker. "Vroeger was jagen veel makkelijker dan nu. Elke avond voordat ik ging slapen keek ik uit het raam om het weer voor de volgende dag te voorspellen. Vaak was het oké, soms slecht, soms goed. Het weer en ik, wij tweeën begrepen elkaar. Nu is dat veranderd. Het weer gedraagt zich vreemd. Ik kan het niet meer voorspellen", tekende antropologe Roanne van Voorst op uit de mond van de oude jager Alleq in Nunaqarfik.
|
Kopenhagen |
Van Voorst verbleef de afgelopen jaren voor onderzoek een paar keer langere tijd in Groenland en kon daar met eigen ogen zien hoe klimaatverandering in snel tempo steeds meer in het dagelijks leven van de inuit ingrijpt. "In het noordpoolgebied gaat de opwarming twee keer zo snel als op de rest van de aarde. Hierdoor is het weer voor de jagers onbetrouwbaarder geworden. Konden ze vroeger goed inschatten of het zou gaan stormen, tegenwoordig is het een stuk lastiger geworden om te voorspellen of de gevaarlijke poolwinden de kop opsteken."
Door het ijs gezakt
Met alle gevolgen van dien voor de veiligheid. "De jagers gebruiken kleine motorbootjes om op zeehonden en vogels te jagen en als ze besluiten om ondanks de onzekere voortekenen toch het water op te gaan en eenmaal op zee in een zware storm belanden dan kan het er heftig aan toe gaan. Dat weet ik uit eigen ervaring", zegt Van Voorst. Ook het ijs zelf is door het opwarmen van de aarde niet meer veilig, weet de antropologe. "De dikte van het ijs is moeilijker in te schatten, hierdoor zijn de traditionele handelsroutes niet meer betrouwbaar. In het noorden van Groenland is een jager met zijn sledehonden letterlijk door het ijs gezakt."
 |
| Foto: CC |
Behalve op de lucht, letten de inwoners van het noordpoolgebied ook op het gedrag van de natuur om de wisseling van de seizoenen bij te houden. Die natuur is nu door de klimaatverandering ook van slag. Zeehonden, vissen, ijsberen en vogels laten zich vroeger of later in het seizoen zien of blijven zelfs helemaal weg van de routes die ze normaal gesproken nemen. "In het noorden van Canada zijn hele dorpen van de rendierjacht afhankelijk, als de dieren dan niet komen, dan heeft dat grote gevolgen", weet Cunera Buijs, auteur van het boek en samensteller van de gelijknamige tentoonstelling ‘Als het ijs smelt’ die vorig jaar in het Museum Volkenkunde in Leiden te zien was.
Leegloop
De klimaatverandering en de onbetrouwbaarheid van het weer hebben dan ook gevolgen voor het levensonderhoud. Want kiezen de jagers ervoor om bij een moeilijk te duiden lucht het zekere voor het onzekere te nemen en thuis te blijven dan betekent dat dat ze minder voedsel vangen. Van Voorst: "Je ziet dorpen leeglopen. Mensen geven het jagen op en gaan naar de stad om een baantje in een van de visfabrieken te zoeken."
 |
| Foto: WNF |
Niet alleen in het poolgebied heeft klimaatverandering gevolgen voor de kennis van het weer en de seizoenen. "Toen ik opgroeide in de jaren ’70 en ’80 waren de regens beter te voorspellen," herinnert Augustine Yelfaanibe uit Nandom, een klein dorpje in het noordwesten van Ghana zich. "Meestal waren de voortekenen van regenachtig weer halverwege maart al zichtbaar en konden boeren hun land gaan voorbereiden. Als de regen uitbleef of als er te weinig viel dan was dat een incident. De boeren geloofden dat dat een straf van de goden was omdat iemand ze beledigd hadden, bijvoorbeeld door seks te hebben tussen de gewassen of doordat er iemand op het land vermoord was. Nu zijn de piketpaaltjes verschoven. In de afgelopen twintig jaar is het voor de boeren steeds moeilijker geworden om te voorspellen wanneer de regens beginnen."
Onvoorspelbaarder
De ervaringen van Yelfaanibe, klimaatgetuige van het Wereldnatuurfonds, worden gestaafd door wetenschappelijk onderzoek. Onder leiding van hoogleraar sociale geografie Ton Dietz is een aantal jaren terug onderzoek gedaan naar perceptie van klimaatverandering in West-Afrika. Dietz: "Boeren in droge gebieden zijn zich natuurlijk altijd bewust geweest van de fluctuaties en grote variabiliteit; wat ze ons vertelden was dat de variaties nog onvoorspelbaarder waren geworden dan ze normaal al zijn." De West-Afrikaanse boeren hebben vooral het idee dat het begin van het regenseizoen is verschoven naar achteren en dat de eerste regens niet langer aanduidden dat het regenseizoen nu echt begonnen is. Ook merken ze dat er irritante droge weken zijn binnen het regenseizoen en dat de regens meer in stortbuien komen en periodes van overstroming dus afgewisseld worden met periodes van droogte."
De percepties van de boeren lijken te kloppen met de weerstatistieken. "Wat de mensen mij vertelden over veranderingen in het lokale klimaat kwam haarfijn overeen met de statistische gegevens die ik verzameld had", aldus sociaal geograaf Kees van der Geest die de gevolgen van klimaatverandering in Noord-Ghana onderzocht. Dat de regens uitblijven of soms te heftig zijn heeft gevolgen voor de oogst. Tijdens droge periodes kan er minder geoogst worden en tijdens periodes dat de regen overvloedig valt, hebben de boeren juist weer last van overstromingen waardoor velden vlakbij de rivier te nat worden en wordt het graan platgeslagen door slagregens.
Kansen
 |
| Om de gevolgen van klimaatverande- ring te dempen, wordt er onder meer klimaatbestendige rijst ontwikkeld. Foto: CC |
"Maar", relativeert hoogleraar Ton Dietz. "Het is bij dit alles wel zo dat de grote droogtes in de Sahel van de jaren ’70 en ’80 opgevolgd zijn door nu bijna twintig jaar van gemiddeld veel betere regenval, hoewel die dus ook gepaard gaan met overstromingen." Ook voor de inwoners van het noordpoolgebied biedt het veranderende klimaat nieuwe kansen. Cunera Buijs: "In de bodem van Groenland zit enorm veel olie en gas, als het ijs smelt kan dat straks makkelijker gewonnen worden en dit levert nieuwe werkgelegenheid op. Ook kunnen er straks misschien meer gewassen worden geteeld of schapen gehouden." De inwoners van de arctische gebieden zijn volgens Buijs door de eeuwen heen ook wel gewend om zich aan te passen aan fluctuaties in het klimaat.
Hoewel ze voor de lange termijn dus niet heel somber is, denkt Buijs wel dat het veranderende klimaat op korte termijn voor met name arme inwoners van de poolgebieden wel tot problemen leidt. "Denk aan de inwoners van de toendra waar de permafrost -de permanent bevroren onderlaag- nu aan het smelten is, waardoor huizen en wegen verzakken. En de vissers op het Russische eiland Sachalin vertelden mij dat de seizoensvergunningen voor het vangen van vis niet meer aansluiten op het moment waarop de vissen zich laten zien. Hierdoor worden ze naar eigen zeggen gedwongen om illegaal te vissen. Sowieso neemt de visstand af. ‘We zien geen toekomst meer voor onze kinderen’, vertelden ze me. ‘De toekomst van onze kinderen ligt in het onderwijs, maar wij kunnen nu niet eens het buskaartje betalen om ons kind naar school te laten gaan.’"
