Met Fatou Bensouda krijgt het Internationaal Strafhof (ICC) zijn eerste Afrikaanse hoofdaanklager. Maar als Afrikaanse regeringsleiders en generaals nu denken dat het hof hen voortaan met rust zal laten, hebben ze het mis. ‘Als landen landen weigeren zelf de ergste misdaden te vervolgen, zal het ICC dat doen’, waarschuwt de in Gambia geboren Bensouda altijd in interviews. ‘Of dat nou in Afrika is of niet.’
Bensouda (50) volgt in juni volgend jaar Luis Moreno-Ocampo op, de Argentijn die sinds 2003 optreedt als hoofdaanklager van het ICC. Ocampo’s termijn bij het eerste permanente tribunaal tegen de ergste misdaden zit er na ruim acht jaar bijna op. Afgelopen week werd bekend dat de hondertwintig landen die het ICC erkennen unaniem kiezen voor Bensouda als opvolger. Op 12 december wordt zij formeel aangewezen in New York.
Invloedrijke Afrikaanse
Fatou Bensouda is een ervaren jurist. Sinds 2004 is zij al plaatsvervangend hoofdaanklager van het ICC. Eerder werkte ze als aanklager bij het internationale Rwanda-tribunaal en als minister van Justitie in haar geboorteland. Ze studeerde rechten in Nigeria en Malta. Het tijdschrift Jeune Afrique riep haar een jaar geleden uit tot een van de meest invloedrijke Afrikanen. De islamitische Bensouda, getrouwd met een Gambiaans-Marokkaanse zakenman, is moeder van twee zoons en een geadopteerd nichtje.
Van Bensouda wordt verwacht dat zij de positie van het ICC verstevigt nadat haar voorganger het hof in de afgelopen jaren op de kaart heeft gezet. Ocampo is vaak bekritiseerd om het uitblijven van een eerste veroordeling door het ICC, maar met zijn uitgesproken optreden heeft hij het tribunaal wel een centrale plek bezorgd in het debat over mensenrechten en diplomatie. De meer gereserveerde Bensouda zal naar verwachting iets voorzichtiger opereren.
Afrikaanse aangelegenheid
Bensouda zal onvermijdelijk bekeken gaan worden tegen de achtergrond van haar Afrikaanse afkomst. Onder Ocampo richtte het ICC zich vrijwel alleen op Afrika. De vijfentwintig verdachten die Bensouda van haar voorganger erft, komen zonder uitzondering van haar eigen continent. Afrika is voor Bensouda vanzelf een prioriteit.
Bensouda’s herkomst bevat volgens sommige waarnemers een risico. Door een Afrikaanse aanklager aan te stellen bij een hof dat zich al zo nadrukkelijk op Afrika richt, versterk je alleen maar het beeld van het ICC als een Afrikaanse aangelegenheid, meent bijvoorbeeld Geert-Jan Knoops, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit Utrecht.
De meeste deskundigen denken echter dat Bensouda’s benoeming positief kan uitpakken voor het ICC. Nu de hoofdaanklager zelf Afrikaans is, wordt het moeilijker om het hof af te doen als een ‘neokoloniaal project’, denkt Göran Sluiter, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Zo eiste de Afrikaanse Unie, mischien wel de grootste criticus van Ocampo, een Afrikaanse hoofdaanklager. Nu de Unie haar zin krijgt, wordt het lastig om het ICC te blijven betichten van ‘discriminatie‘.
In het belang van de slachtoffers
Fatou Bensouda zelf verdedigt de betrokkenheid van het ICC bij Afrika op slimme wijze. In interviews wijst ze niet op de gruwelen begaan door machthebbers maar op het belang van de slachtoffers. Door het ICC te presenteren als bondgenoot van Afrikaanse burgers, maakt ze het moeilijker voor Afrikaanse leiders om het hof te kritiseren. ‘Men zegt steeds dat het ICC alleen Afrika in het vizier neemt‘, aldus Bensouda in juli, ‘maar waarom zegt men niet dat het ICC degenen in het vizier neemt die Afrikaanse burgers in het vizier nemen? Want dat is wat het ICC doet.‘
