 |
| Foto: Jan-Joseph Stok |
Met tegenzin vroeg Ather Hilar (26), een ICT'er uit Bagdad, laatst toch asiel aan in Oekraïne. Hij verblijft sinds een paar weken in Pavsjino, een Spartaans gevangenenkamp diep in de bossen voorbij Moekatsjevo. Een stadje op een 'steenworp' afstand van EU-lidstaten Hongarije, Roemenië, Slowakije en Polen. De met prikkeldraad omheinde Sovjetkazerne is geregeld werkterrein voor raadsmannen van de lokale ngo Neeka, partner van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. 'Ik wil helemaal niet blijven in dit land', aldus Hilar. 'Maar een advocaat van Neeka legde me uit dat ik anders gedeporteerd zou worden. Hij hielp me kosteloos een asielaanvraag in te dienen.'
Eigenlijk had de Irakees al lang en breed bij familie in Zweden moeten zijn. Zo legt hij uit op de binnenplaats, waar honderden migranten uit landen als Somalië, Afghanistan, Vietnam en India de hele dag verveeld rondhangen, potjes kaarten of volleyballen. Alleen ging het mis op de voettocht door de Karpaten, net voor de Slowaakse grens. 'De maffia liet onze groep van tien Irakezen achter in het dennenbos. We verdwaalden en werden door grenswachten in camouflage-uniformen hardhandig in de boeien geslagen.' Achter Hilar ontstaat opeens reuring op de binnenplaats. Vanuit een kleine truck worden voedselpakketten, met onder meer biscuits, noedels en een blik tonijn, uitgedeeld aan drommende immigranten. Ook de Irakees wringt zich ertussen.
Fort Europa
De volle plastic tasjes vullen het karige gevangenisdieet van haverpap en brood aan. In Pavsjino, waar gedetineerden zich ook 's winters buiten met emmers koud water moeten wassen, delen soms wel 800 gevangenen de ruimtes bedoeld voor 250. Velen van hen zijn gearresteerde migranten, die vanuit alle hoeken van Azië, Afrika en het Midden-Oosten proberen de EU-grens over te steken (zie kader). UNHCR, Neeka en Caritas Oostenrijk bieden sociale, medische en juridische steun aan migranten in Transkarpatië, gelegen in het westelijkste puntje van Oekraïne.
| Wachtlijst In Transkarpatië verdrievoudigde sinds 2002 het aantal arrestaties van illegale grensoverstekers tot 5000 vorig jaar. Arrestanten uit voormalige Sovjetrepublieken gaan naar aparte detentiecentra. Zij laten zich meestal snel naar hun eigen land deporteren. De rest, ongeveer de helft, blijft in Transkarpatië. Vanaf een eerste grensopvang gaan mannen naar gevangenenkamp Pavsjino en vrouwen en kinderen naar een afgesloten etage in een vervallen voormalig hotel in Moekatsjevo. Daarvandaan volgt simpel gezegd deportatie of een asielprocedure. Maar omdat de asielaanvraag je buiten de gevangenismuren brengt (volgens internationaal vluchtelingenrecht mag iedereen zo'n hulpclaim in vrijheid laten onderzoeken), vraagt bijna iedere gevangene asiel aan. Zodoende is er een wachtlijst ontstaan. De welwillende lokale migratiedienst onderzoekt alle claims individueel. Alleen is de dienst zwaar onderbemand, met veel te weinig overheidsbudget. Tijd dat vluchtelingen op de wachtlijst staan kan daarom tot zes maanden oplopen, de maximale duur dat migranten wettelijk in Pavsjino mogen blijven. Eenmaal buiten de poort ondernemen velen nieuwe pogingen de EU in te komen. Ongeveer een kwart komt één of meerdere keren terug in de detentiecentra. Bovendien worden gearresteerde grensoverstekers uit Slowakije, Polen en Hongarije door deze landen teruggestuurd. |
De samenwerkende hulporganisaties trachten echte asielzoekers en economische migranten, die in zogeheten 'mixed flows' in Transkarpatië terechtkomen, als aparte groepen te ondersteunen. Volgens schattingen van de Oekraïense Migratiedienst bestaat de vluchtelingenstroom voor zo'n negentig procent uit gelukszoekers en voor tien procent uit 'echte' asielzoekers. Ook zij moeten illegaal de EU in, want asiel aanvragen in Fort Europa kan alleen met twee voeten over de grens. Om asielzoekers te beschermen, ging UNHCR in 1997 met Neeka in zee als uitvoerende partner ter plaatse. De ngo helpt de VN-organisatie erop toe te zien dat vluchtelingen asiel kunnen aanvragen en correct behandeld worden.
Neeka stelt tijdelijke woonruimte beschikbaar. Praktisch altijd komen de asielzoekers direct uit de gevangenis, omdat bijna iedereen pas na hun grensarrestatie asiel aanvraagt. Regelmatig voorziet Neeka hen ook in levensonderhoud met voedselpakketten en kleding. 'Oekraïne heeft hier allemaal geen budget voor', aldus Loeka Fedoertsya, adviseur van de gouverneur van Transkarpatië en pr-man van Neeka. 'We huren een aantal hotels en privé-appartementen. Degenen die het zich kunnen veroorloven dragen financieel bij. Later dit jaar verwachten we twee nieuwe tijdelijke opvangcentra, onder meer door de EU gefinancierd, in gebruikt te kunnen nemen.' Een daarvan staat overigens al twee jaar leeg, vanwege bureaucratisch gesteggel tussen twee overheidsdepartementen die beide verantwoordelijk zijn voor migranten.
 |
| Olga Vorontsova van UNHCR: 'Ons mandaat is gericht op echte vluchtelingen en asielzoekers.' Foto: Jan-Joseph Stok |
Neeka staat asielzoekers in en buiten de detentiecentra bij met advocaten, zolang niet blijkt dat het om economische vluchtelingen gaat. Caritas Oostenrijk biedt via de lokale Caritas vergelijkbare juridische steun. In het kader van een EU-project werkt de Oostenrijkse organisatie sinds de Europese uitbreiding in 2004 nauw samen met Neeka en UNHCR. Zo is er bijvoorbeeld een 'trackingsysteem' ontwikkeld, een onderling uitwisselbare database waarin de complete cases van migranten zijn verwerkt.
Kachels
De steun die economische migranten krijgen is vooral de humanitaire, sociale en medische hulp die in de overvolle detentiecentra aan alle gedetineerden wordt gegeven. Caritas en Neeka voorzien daarin met vergelijkbare projecten. De partnerorganisatie van de VN-vluchtelingenorganisatie gebruikt hiervoor wel fondsen van andere donoren. 'Ons mandaat is alleen gericht op echte vluchtelingen en asielzoekers', aldus Olga Vorontsova van UNHCR's juridische dienst in Kiev. 'De vreemdelingenstroom, die halverwege de jaren negentig op gang kwam, was een nieuw fenomeen voor Oekraïne. We ondersteunden de eerste jaren alle opgepakte migranten, die toen nog in tenten aan grens werden ondergebracht. Maar vanaf 1997 zijn we ons via Neeka gaan focussen op onze doelgroep.'
| UNHCR, Caritas Oostenrijk en Neeka
UNHCR ziet er sinds 1951 op toe dat vluchtelingen bescherming en basisverzorging krijgen. Wereldwijd vallen er zo'n 20 miljoen mensen onder het mandaat van UNHCR: vluchtelingen, maar ook ontheemden die binnen hun eigen land op de vlucht zijn, asielzoekers, vluchtelingen die terugkeren naar hun land, en statenlozen. Caritas Oostenrijk won de tender voor het EU-project, mede omdat de organisatie in Transkarpatië actief was sinds eind jaren negentig. Via de lokale Caritas steunt ze nog altijd bejaardenhuizen en zorg voor invaliden en kinderen. Caritas Oostenrijk is een van 162 leden van Caritas Internationalis, een confederatie van katholieke hulporganisaties. De Oostenrijkse organisatie is vergelijkbaar met Cordaid, het Nederlandse lid. www.caritas.at/ Neeka, de internationale stichting voor gezondheid en milieubescherming in de Karpatenregio, is vanaf 1994 in Transkarpatië actief. Ze houdt zich onder meer bezig met juridische, sociale en medische programma's voor gehandicapten, kinderen en gepensioneerden. Neeka's hoofdkantoor is in Transkarpatië, maar de Oekraïense ngo is ook actief in Hongarije, Polen, Slowakije en Roemenië. |
Hoewel het 't gevangenkamp Pavsjino niet aan te zien is, zijn de levensomstandigheden de laatste jaren stukken verbeterd. Zo bouwde Caritas Oostenrijk een kantine, levert ze 's winters extra kachels en brengt ze tanks met schoon drinkwater. Ook is er dagelijks een dokter en ontvangen gevangenen pakketten met bijvoorbeeld zeep en tandpasta. Tijdens een bezoek aan Pavsjino blijkt echter dat sommige lakens al vier maanden niet meer zijn gewassen. Een taak die Caritas op zich genomen heeft. 'Klopt', biecht Brigitte Stoeppler op, coördinator van Caritas Oostenrijk. 'We hadden in december, door een budgetgat tussen het vorige en het opvolgende EU-project, geen geld meer voor waspoeder. De prioriteit ging naar eten. Half maart begon het wassen weer.'
Caritas denkt de situatie in Pavsjino verder te kunnen verbeteren door veel meer psychosociale ondersteuning te bieden. Stoeppler: 'Wij hebben nu dagelijks een sociaal werkster in grensplaats Tsjop, waar de meesten na hun arrestatie als eerste worden gedetineerd. Zij vangt nieuwe mensen op, geeft getraumatiseerde immigranten psychologische hulp en organiseert bijvoorbeeld ook tekenen en schilderen. Dergelijke hulp bieden we ook in Pavsjino, waar we nu proberen de tijd van het sociale werk te verlengen. Het is een netelig proces, omdat we de verantwoordelijke grenswachten moeten overtuigen dat ons werk noodzakelijk is. Het is ook een kwestie van vertrouwen winnen en laten zien dat wij geen vijanden zijn. Dat kost tijd.'
Vreemdelingenhaat
Volgens Stoeppler gaat de onderlinge samenwerking met Neeka en UNHCR goed. 'Heel soms is er wel enige competitie met de VN-vluchtelingenorganisatie als we dezelfde fondsen proberen aan te vragen, maar dat beïnvloedt ons werk niet. Als internationale organisatie heeft UNHCR ook een unieke rol. Omdat ze als wereldwijd orgaan meer indruk maken, praten zij bijvoorbeeld na incidenten met de grenswachten. En als deportatie van vluchtelingen dreigt, kunnen ze bemiddelen en proberen een ander land te vinden dat hen wil opnemen.'
 |
| Birgitte Stoeppler: 'De grenswachten zijn niet altijd overtuigd dat ons werk noodzakelijk is.' Foto: Jan-Joseph Stok |
Alle ontwikkelingshulp ten spijt lijkt een echte oplossing voor de migratieproblemen nog ver weg. Volgens Mykola Towt, hoofd Migratiedienst Transkarpatië, is er vooral sprake van geldgebrek. 'De EU zou wel wat meer mogen besteden [2000-2006: 13 miljoen euro aan migratie- en asielmanagement en 46 miljoen euro aan grensversterking, red.]. Maar dit probleem kan pas worden opgelost als Oekraïne economisch groeit, zodat de vreemdelingen willen blijven. Voor ons is immigratie goed. Sinds de onafhankelijkheid, begin jaren negentig, zijn vijf miljoen Oekraïners vertrokken om elders te werken, terwijl we vergrijzen.'
Voorlopig blijft het land aantrekkingskracht missen. Zelfs van de asielzoekers die een status gekregen hebben, is iets minder dan de helft alweer vertrokken. Reden: moeite met integreren, vreemdelingenhaat en werkloosheid. Voor Ather Hilar, de ICT'er uit Bagdad, zijn de plannen buiten de gevangenismuren dan ook duidelijk. 'Ik probeer desnoods nog honderd keer de grens over te gaan.'
