Vandaag (19 september) komt de Algemene Vergadering van de VN bij elkaar, en morgen heeft president Obama wereldleiders verenigd om oplossingen te vinden voor een problematiek die de gemoederen flink heeft verhit: vluchtelingen. Een uitgelezen kans voor Europa opnieuw, net als bij de opstelling van de mensenrechten- en vluchtelingenverdragen na de Tweede Wereldoorlog, het voortouw te nemen om medemenselijkheid voorop te zetten.
Een paar dagen geleden kwam ik terug van een bezoek aan vluchtelingen in Irak, uit dorpen die net zijn bevrijd van IS. Deze mensen hebben letterlijk niets meer. Geen huis, spullen, kleding of papieren. Schrikbarend vaak vertellen zij over de executie van geliefden. Ik sprak een jonge vrouw die gedwongen was toe te kijken hoe haar vader en broer de doodstraf kregen. Daarna hingen hun lichamen een week lang aan een brug, als waarschuwing voor anderen met door IS ongewenst gedrag. De trauma’s en ontreddering waren bijna tastbaar.
Maar ook al hebben deze mensen alles verloren, dat geldt niet voor hun gastvrijheid, de bereidheid om dat kleine beetje dat ze nog wél hebben te delen. Vluchtelingen, waar ook ter wereld, worden nergens met open armen ontvangen. Ze verstoren altijd wel een etnische, religieuze of politiek precaire balans, nemen ruimte in beslag en doen een beroep op voorzieningen.
Niet zo gek dus dat de gastvrijheid ván vluchtelingen vrijwel altijd in schril contrast staat met de gastvrijheid vóór vluchtelingen. Er wordt zelden écht goed voor hen gezorgd, meestal is hun bewegingsvrijheid beperkt, ze mogen niet legaal werken worden en kinderen gaan niet naar school. En dat jarenlang.
In Kenia ontmoette ik een man met zijn puberzoon. Zij woonden sinds jaren in een kamp. Een intelligente man die vloeiend Frans, Engels en een paar lokale talen sprak. Bij het afscheid zei hij verdrietig: “We konden net zo goed dood zijn, mijn zoon en ik”. Soortgelijke uitspraken hoor ik vaker van vluchtelingen die na vele jaren de moed hebben opgegeven.
Gevaarlijke inhumane koers
De afgelopen periode was er een van chaos en onderlinge verwijdering. Europa bouwde hekken, sloot grenzen én de deal met Turkije. Armoedige instrumenten die op de langere termijn niets zullen oplossen, maar ook een gevaarlijke inhumane koers inluiden. Zeker, het is een succes dat veel minder mensen verdrinken bij de oversteek van de Egeïsche Zee, tegelijkertijd zitten echter 58.000 vluchtelingen in Griekenland onder mensonterende omstandigheden, zijn er honderdduizenden Syrische kinderen die niet naar school gaan en zitten tienduizenden mannen, vrouwen en kinderen vast aan de grens van Syrië met buurlanden Turkije en Jordanië. Opgesloten in de oorlog, dwars tegen alle internationale verdragen in. Zij kunnen geen kant op.
Toch zien we dat de Turkije -deal als voorbeeld geldt voor nieuwe deals met op zijn minst smoezelige regimes in landen als Soedan, waarvan president Bashir al jaren op het verlanglijstje van het Internationaal Strafhof staat.
Mensen op de vlucht voor oorlog en geweld zullen nieuwe wegen naar veiligheid en toekomst blijven zoeken. Europa kan dan ook niet volstaan met een beleid gebaseerd op het tegenhouden van vluchtelingen, maar moet zich richten op de grondoorzaken van vlucht en migratie en steun geven aan buurlanden die de eerste opvang van 86 procent van de vluchtelingen verzorgen. Ook moeten de quota voor hervestiging uit deze landen naar de geïndustrialiseerde wereld substantieel worden vergroot. Nederland bijvoorbeeld neemt nu jaarlijks slechts 500 vluchtelingen op. Als Europa verdere ontwrichting wil voorkomen en mensenrechten hoog in het vaandel wil blijven houden, dan is het hoog tijd de inspanningen voor vluchtelingen drastisch op te voeren.
Naïef? Het is volgens mij vele malen naïever te denken dat we de grenzen dicht kunnen metselen en de boel erbuiten de boel kunnen laten. De prijs die we daarvoor gaan betalen, zou wel eens onbetaalbaar hoog kunnen zijn. Als wij onze stabiliteit en rijkdom willen houden, dan moeten we deze echt heel veel beter gaan delen.
Tineke Ceelen
Directeur Stichting Vluchteling
