In Zimbabwe kan weer worden betaald met lokaal geld. Hoewel er dezelfde plaatjes op staan als de in 2009 afgeschafte ‘Zimdollar’ is het volgens de regering absoluut geen herinvoering van de eigen munt. De nieuwe ‘bond notes’ zijn volgens de regering evenveel waard als Amerikaanse dollars. Een reportage uit Zimbabwe door Ish Mafundikwa.
Nog een uur, dan gaat de bank open. Toch staat er al een enorme rij voor de deur bij deze bank in Harare, de hoofdstad van Zimbabwe. Iedereen hoopt hier 50 Amerikaanse dollar te kunnen opnemen, de huidige daglimiet. De grote vraag is of er genoeg geld in de pinautomaat zit voor iedereen die in de rij staat.
Hoe lang de rij ook is, het valt nog mee in vergelijking met begin 2016. Toen had je zelfs mensen die in de rij voor de bank sliepen, om er zeker van te zijn dat ze geld konden opnemen voordat het op was. In 2009 schafte Zimbabwe haar eigen munt, de Zimbabwaanse dollar, af. Dit was het gevolg van een jarenlange hyperinflatie, die uiteindelijk zelfs opliep tot 500 miljard procent. Het was de periode waarin je een kruiwagen aan bankbiljetten nodig had om een brood te kopen. Sinds het einde van de ‘Zimdollar’ wordt in het land een mix aan geldsoorten door elkaar heen gebruikt: Amerikaanse dollars, Zuid-Afrikaanse randen en euro’s.
De Chinezen, flink vertegenwoordigd in het land, kregen de schuld.
Vlak na de afschaffing van de Zimdollar werkte het systeem. Klanten konden bij banken tot wel 3.000 US dollar per dag opnemen, terwijl je het land met 5.000 dollar in contanten mocht verlaten. Internationale bankpasjes werkten zowel in binnen- als buitenland.
Maar toen het geld opraakte werd het problematisch. Volgens de regering ontstond het gebrek aan geld door mensen die miljoenen dollars naar buitenlandse accounts overhevelden. De Chinezen, flink vertegenwoordigd in het land, kregen de schuld. Ze zouden hun winsten niet op de Zimbabwaanse bank zetten, maar meenemen naar China.
Hoewel economen het erover eens zijn dat de soepele regels rondom het opnemen van geld heeft geleid tot een kapitaalvlucht, is dat niet het hele verhaal, stelt de bekende econoom Prosper Chitambara. Hij is verbonden aan de universiteit van Witwatersrand in Zuid-Afrika en een lokaal onderzoeksinstituut. “Het is ook een gebrek aan productiviteit. Veel bedrijven sluiten nu de deuren, waardoor de export afneemt en we afhankelijker worden van import.” Hij voegt daaraan toe dat de overheid meer is gaan uitgeven, terwijl de inkomsten juist daalden.
De werkloosheid in Zimbabwe is torenhoog, en ligt volgens sommige schattingen op wel 90 procent. Vanwege het gebrek aan ‘officiële’ banen zoeken veel mensen hun heil in de informele sector. Geld wordt niet op de bank gezet omdat veel mensen geen bankrekeningen hebben. Volgens Chitambara ontbreekt ook het vertrouwen: “Mensen zijn veel geld kwijt geraakt toen de regering besloot de Zimdollar af te schaffen. Er is een grote angst dat de geschiedenis zich herhaalt.”
Herintroductie van de Zimdollar?
De introductie van de briefjes van twee dollar in november en vijf dollar (deze maand) roept bij mensen het gevoel op dat de oude munt onder een vals voorwendsel opnieuw wordt geïntroduceerd. Maar de Zimbabwaanse centrale bank ontkent dat met klem. Volgens gouverneur John Mangudya wordt er tot maximaal 200 miljoen dollar aan ‘bond notes’ uitgegeven, een bedrag dat volgens hem wordt ondersteund door een lening ter hoogte van datzelfde bedrag bij de Afrikaanse Export Import bank in Caïro.
Bovenop het maximaal toegestane bedrag dat men dagelijks bij de bank in Amerikaanse dollars kan opnemen, komt een limiet van 300 ‘bond notes-dollars’ per week. Omdat van beiden geen ongelimiteerde hoeveelheid aanwezig is, veranderen die limiten voortdurend. Volgens de regering is iedere ‘bond note-dollar’ evenveel waard als een Amerikaanse dollar.
Ik verspil kostbare tijd door in de rij te gaan staan
De regering gebruikt het tekort aan contant geld om het gebruik van bankpassen en ‘plastic geld’ te promoten. Dit werkt misschien goed voor de zakemensen in het land, maar in de informele sector gaat nog bijna alles contant. Farai Dube is boerin, en ze betaalt haar werknemers altijd contant uit. “Ik heb tien werknemers die ik 120 dollar per maand betaal,” vertelt Dube. “Ik moet daarom iedere dag naar de bank als ik tegen het einde van de maand genoeg cash op voorraad wil hebben om hen dat geld te geven. Ik verspil kostbare tijd door in de rij te moeten staan en bovendien heb ik ook nog geld nodig voor mijn eigen uitgaven,” aldus de verontwaardigde Dube.
Geringe acceptatie in het buitenland
De ‘bond notes’ hebben het leven voor Zimbabwanen in het land iets verbeterd. Maar er wonen ook veel Zimbabwanen over de grens. Miljoenen van hen zouden in buurland Zuid-Afrika wonen. Zimbabwanen over de grens hebben door de bond notes moeite om geld van hun rekening op te nemen. Eerder deze maand verplichtte Standard Chartered, één van de grotere banken van Afrika, haar klanten om toestemming te vragen voor het gebruik van een bankpas buiten Zuid-Afrika. “Het spijt ons dat we het automatisch gebruik van VISA bankpassen buiten Zimbabwe per direct hebben moeten annuleren,” schreef de bank in een verklaring.
Een anonieme medewerker van de bank zei dat dit is gedaan om te voorkomen dat geld wordt ‘verspild’ aan zaken die volgens de centrale bank ‘niet-essentiëel’ zijn.
De maatregel wordt gezien als een nieuwe indicatie dat de situatie verslechtert. Het verhoogt de zorgen van de Zimbabwanen over hun economie. “Dus ik kan mijn eigen geld niet gebruiken wanneer en waar ik maar wil,” vraagt Robert Shoko, een architect die geregeld buiten Zimbabwe reist, zich verontwaardigd af. “Wat moet ik dan wanneer er iets in het buitenland gebeurt met een familielid, en ik opeens dringend moet afreizen?”
