De eerste dag van de nieuwe Amerikaanse president begon al vroeg. Kort na 7 uur in de ochtend ontving hij de nucleaire codes in het presidentiële gastenverblijf Blair House aan Pennsylvania Avenue, dichtbij het Witte Huis. Militairen instrueerden de nieuwe president hoe hij de Amerikaanse kernwapens vanuit silo’s, bommenwerpers en onderzeeërs kan lanceren.
Over deze geheime militaire briefing is weinig bekend. Hij is vooral technisch van aard. “Zoals hoe je de afstandsbediening van je tv gebruikt”, zei de stafchef van president George Bush ooit. Maar juist deze briefing confronteert de aanstaande president met zijn enorme verantwoordelijkheid. Met de ultieme macht waarmee hij honderden miljoenen mensen kan doden.
De biograaf van president Clinton beschreef hoe dat voelt: “De man die straks bevelhebber is van de machtigste krijgsmacht ter wereld verschijnt…stil en meer ontnuchterd dan ik hem ooit had gezien.” En van president George Bush wordt gezegd dat hij na de briefing met tranen in de ogen Blair House verliet.
Het ondenkbare is gebeurd; de ultieme macht ligt nu in handen van Trump.
De druk van de nucleaire verantwoordelijkheid is 'immens en eist enorme kalmte, oordeelsvermogen, terughoudendheid en diplomatieke vaardigheden', zo stelden de oud-militairen in een open brief. “Hoe kun je hem de nucleaire codes toevertrouwen?”, waarschuwde president Obama nog tijdens de verkiezingen. “Dat kan niet.” Maar het ondenkbare is gebeurd. De ultieme macht ligt nu in handen van Trump.
De overhandiging van de nucleaire codes aan Trump markeert een nieuw tijdperk. De Venezolaanse econoom en ex-politicus Moisés Naím wist dit nieuwe tijdperk in zijn laatste boek ‘The End of Power?’ trefzeker te typeren. “Macht is nu makkelijker te krijgen, moeilijker te hanteren, en makkelijker kwijt te raken”. Daar zal ook Trump snel achter komen.
Intussen zullen we er aan moeten wennen dat de wereld meer onvoorspelbaar, meer verdeeld en meer gevaarlijk is. De fundamentele vraag is: hoe gaan wij als burgers op deze onzekerheid reageren?
Populistische leiders bieden met hun hypnotische charme onzekere mensen een onmiddellijk te betrekken huis aan. Alles zal anders, beter worden. Angst voor de toekomst maakt plaats voor een nostalgisch verleden toen geluk nog heel gewoon was. Men hoeft enkel de belofte van ‘eigen land, eigen volk eerst’ te geloven. Natuurlijk moet men voor dit tehuis een prijs betalen. De prijs is dat andere mensen buitengesloten en rechten verkwanseld worden. De prijs is dat men afstand neemt van eigen geweten en eigen verantwoordelijkheid en deze overdraagt aan de populistische leider.
De belofte van ‘America first’, of een variant van deze belofte, valt ook in Europese landen te horen, “is een misleidende manier om met de wereld om te gaan. Ze biedt mensen de illusie van een identiteit, van waardigheid en moraal, en maakt het tegelijkertijd gemakkelijker voor hen daarvan afstand te doen.”
Vrijheid en verantwoordelijkheid dienen we zélf te beheren in plaats van ze uit handen te geven aan een ideologie, staat of systeem.
Het citaat is afkomstig uit het essay De macht van de machtelozen waarin Vaclav Havel zijn lezers een belangrijke les voorhoudt. Vrijheid en verantwoordelijkheid dienen we zélf te beheren in plaats van ze uit handen te geven aan een ideologie, staat of systeem – om te voorkomen dat onze individuele, gedeelde en onvervangbare menselijke waardigheid verloren gaat.
Trump beschikt met de nucleaire codes over een ultieme macht. Maar uiteindelijk ligt de macht bij mensen die zelf de vrijheid en de verantwoordelijkheid willen beheren. Dat veronderstelt burgerschap dat zich volgens Havel moet kenmerken door 'de moed, de liefde voor de waarheid, het altijd waakzame geweten, de innerlijke vrijheid en de vrijwillig opgenomen verantwoordelijkheid voor de publieke zaak'.
In zijn dankwoord voor de Erasmusprijs sprak Havel woorden die vandaag niets van hun kracht hebben verloren: “Wij kunnen allen ook persoonlijk iets voor onze idealen opofferen. We kunnen allen die bijzondere, logische en tevens mysterieuze drijfveer aanwenden die zegt dat ieder van ons – hoe onbekend en machteloos ook – de wereld kan veranderen. Het mysterieuze van deze drijfveer is het onbegrijpelijke idee dat wie dan ook de aarde ‘in beroering’ kan brengen. De logica ligt daarin dat als ik niet, jij niet, hij niet besluit, als wij allen niet besluiten tot deze weg, er niets zal veranderen in de wereld waarin wij leven, die wij mede vormen en waarvoor wij verantwoordelijkheid dragen.”
Uiteindelijk ligt de ultieme macht in deze mysterieuze drijfveer. Dat is een hoopvolle gedachte maar ook een urgente opdracht. Voor de politiek, voor de samenleving maar vooral voor jou en mij.
