Is digitale betaling de redder bij armoedebestrijding?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Meer dan een kwart van de totale wereldbevolking heeft geen toegang tot bankfaciliteiten. In de armste regio’s op aarde is zelfs meer dan de helft van de volwassenen buitengesloten van het financiële systeem, rapporteert The Global Findex Database 2014. Toch lijkt het de goede kant op te gaan; het aantal volwassenen met een betalingsaccount, bij een bank of mobiele provider, steeg van 2011 tot 2014 wereldwijd met 11 procent. Vooral in Sub-Sahara Afrika valt de groei op: twee derde van de mensen heeft daar een mobiel betalingsaccount, terwijl het percentage wereldwijd op 2 procent ligt.

Succesvol tegen armoede

Het digitale bankieren is een belangrijke factor in de strijd tegen armoede. Uit onderzoek blijkt dat toegang tot het financiële systeem onder meer leidt tot betere werkgelegenheid, meer handel en minder inkomensongelijkheid. Bovendien verbetert het de positie van vrouwen op economisch vlak.

Het meest succesvolle verhaal tot nu toe is dat van de Keniaanse provider Safaricom die in 2007 betalingsplatform M-Pesa lanceerde. Ondanks grote armoede heeft 93 procent van de Kenianen ondertussen wel een mobieltje. Het ligt dus voor de hand dat juist die telefoon de laatste jaren is ingezet om een laagdrempelig financieel netwerk te creëren. Iedereen met een Safaricom SIM-kaart kan zich bij M-Pesa registreren. Na registratie kun je in elk van de ongeveer 28.000 M-Pesa loketten in Kenia geld storten. Dat geld is vervolgens per sms te versturen naar andere mobieltjes, en digitaal ontvangen geld is via een M-Pesa loket weer om te zetten in cash. Ongeveer 22 eurocent per transactie is voor M-Pesa en iets meer als je het naar een account van een concurrerende provider stuurt.

M-Pesa werkt zo eenvoudig dat zelfs Kenianen mét een bankrekening er gebruik van maken

Safaricom fungeert dus als een soort bank. Een belangrijk voordeel is dat een ‘echte’ bankrekening openen voor de meeste Kenianen te duur is. Bovendien zijn er nauwelijks banken en geldautomaten in het land, zeker niet op het platteland. In de jaren voor M-Pesa moesten veel ‘bankrekeningloze’ Kenianen die in de stad werkten daarom dagenlang reizen om het geld fysiek naar familie in afgelegen dorpen te brengen. De kans om overvallen te worden was ook nog eens erg groot. Die problemen zijn verleden tijd, want het geld kan met één simpel sms’je worden verstuurd. Ondertussen is het systeem uitgebreid met onder meer de mogelijkheid om te sparen en geld te lenen. Het werkt zelfs zo eenvoudig dat ook Kenianen met bankrekening er veelvuldig gebruik van maken.

M-Pesa zegt ondertussen zo’n 25 miljoen actieve gebruikers te hebben wereldwijd, en een derde van het BNP van Kenia bestaat uit M-Pesa verdiensten. Daarvan is wel het overgrote deel, 19 miljoen, Keniaan, omdat het in andere landen moeilijk van de grond komt. Zo vinden ze het in India te ingewikkeld en te duur en in Zuid-Afrika heeft het 80 procent van de bevolking al toegang tot allerlei bankdiensten.

Allerlei soorten transacties

Waar M-Pesa gestoeld is op een revolutionair en toch simpel mobiel betalingssysteem, gaat het Zwitserse platform Monetas nog een paar stappen verder. Hun mobiele betalingsplatform, gebaseerd op blockchain (zie kader), maakt het nog goedkoper en makkelijker om allerlei soorten transacties, dus niet alleen geld, uit te voeren waarbij zelfs landsgrenzen geen rol meer spelen.

Wat is blockchain?Blockchain is een technologie waarmee online een onveranderlijk, openbaar register van allerlei soorten transacties bij te houden is, zonder tussenkomst van een derde partij. Het netwerk van gebruikers controleert via wiskundige principes automatisch of een transactie wel of niet geldig en legt de transactie vervolgens vast. De verwachting van blockchain is dat veel meer zaken op die manier kunnen worden geregistreerd en dat die registers door iedereen te vertrouwen en door iedereen in te zien zijn.

Een veelbelovende technologie voor landen zonder een veilig, goed functionerend economisch systeem. Monetas-oprichter Johann Gevers wil met zijn betalingsplatform dan ook de financiële wereld democratiseren. Om te beginnen in Tunesië waar slechts een kwart van de volwassenen een bankrekening heeft. De Tunesische overheid heeft daarom de digitale valuta e-Dinar geïntroduceerd, die voor 100 procent wordt gedekt door fysiek goud en zilver.

Johann Gevers Monetas
Monetas-oprichter Johann Gevers.

Dit jaar gaat het land een stap verder: de Tunesische postbank La Poste Tunisienne werkt samen met Monetas aan een nieuw financieel ecosysteem voor digitale betalingen. Gevers: “Tunesiërs kunnen straks hun smartphone gebruiken om wereldwijd geld te versturen in verschillende valuta, ze kunnen goederen en diensten online te betalen, salarissen uitkeren, maar ook officiële overheidsdocumenten beheren.” Bij succes wil Gevers het concept dit jaar nog in twaalf andere Afrikaanse landen uitrollen waarmee 300 miljoen Afrikanen toegang krijgen tot het financiële systeem.

Crypto currencies

Van digitale valuta zoals e-Dinar en ook bitcoin wordt vaak gezegd dat de kracht ervan juist ligt in onderontwikkelde landen: het gebruik ervan zou het gebrekkige bestaande monetaire systeem kunnen vervangen en het maakt het eenvoudiger en veel goedkoper om geld te ontvangen van familieleden die in meer welvarende landen wonen. Zeker als je bedenkt dat Western Union een commissie van ongeveer 12 procent rekent voor transacties naar Afrika. De kosten van geldtransfers tussen Afrikaanse landen liggen zelfs nog hoger.

Een belangrijke voorwaarde om het gebruik van dit soort ‘crypto currencies’ snel te verspreiden is de aanwezigheid van een platform zoals Monetas dat de virtuele valuta omzet naar de lokale munt. Iets waar meer landen mee experimenteren. In Argentinië (Bitpagos), Mexico (Coincove, Bitso), in Zuid-Afrika (ICE3X, BitX), Kenia (Bitpesa), en Ghana en Nigeria (Kitiwa) zijn digitale crypto currency-platforms erg in trek.  

Toekomstperspectief

Hoewel de betalingsrevolutie veelbelovend klinkt, zijn er nog wel wat hobbels in de weg. Om te beginnen de beveiliging van de mobiele betalingsapplicaties. Uit recent onderzoek van de Universiteit van Florida blijkt namelijk dat bijna alle door hen onderzochte mobiele betalingsdiensten uit landen als Brazilië, India, Nigeria en Thailand serieuze veiligheidsrisico’s met zich meedragen. De informatie in de apps blijkt onvoldoende versleuteld waardoor kwetsbare gebruikers de kans lopen al hun geld te verliezen aan cyberhackers.

60 procent van de wereldbevolking is nog offline, innovaties alleen gericht op internet volstaan dus niet

Een tweede aandachtspunt is wetgeving. M-Pesa kwam in Kenia snel van de grond vanwege soepele wetgeving en een milde houding van centrale banken. Dat is niet overal zo. In India bijvoorbeeld ontwikkelt M-Pesa zich veel trager, omdat de overheid aanvankelijk nog geen licenties had voor telecombedrijven die die mobiele accounts wilden aanbieden. Ook is het van belang te realiseren dat het hebben van toegang tot het financiële systeem slechts één factor is, in een heel speelveld van factoren die nodig zijn om armoede te bestrijden. Zo is nog altijd 60 procent van de wereldbevolking offline, constateert de Wereldbank in een recent rapport. Al heeft het grootste deel inmiddels wel een telefoon. Digitale innovaties die slechts gericht zijn op toegang tot internet of financiële systemen, volstaan dus niet.

Analoog beleid

Er is een breder, meer analoog beleid nodig om te zorgen deze innovaties echt tot verbetering leiden. Denk aan vriendelijke wetgeving voor mobiele betalingsdiensten, toegang tot onderwijs en verantwoordelijke overheidsorganisaties die luisteren naar de behoeftes van hun inwoners.

Dat maakt van digitale innovatie geen doel, maar een middel om te veranderen, zoals de Kameroense politicoloog en filosoof Achille Mbembe in Tegenlicht-uitzending Access to Africa zo treffend zegt: ‘Ik heb de indruk dat er geen enkel continent is waar mensen door hun omstandigheden meer gedwongen worden te innoveren. Anders overleef je het niet. De vraag is hoe we dat onuitputtelijke vermogen tot uitvinden en vernieuwen ook inzetten om op eigen benen te staan en ons eigen middelpunt te worden.’

Een les waar ook Nederland iets van kan leren, want terwijl wij hier nog wat aanrommelen met onze contactloze nieuwe pinpassen, doen ze in veel Afrikaanse landen al jarenlang globaal hetzelfde, maar dan met hun mobiel.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons