Alle Menschen werden brüder klonk het optimistisch bij de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. De dichter Schiller was in 1785 niet de eerste die de familieband model stelde voor alle menselijke relaties. Jezus sprak zijn volgelingen ook al toe als ‘broeders’.
Ook nu is het gebruik nog wijdverbreid. In de zwarte volkscultuur in de Verenigde Staten is het bradda, sistah en mama niet van de lucht. De bijbehorende noties van warmte en saamhorigheid roepen bij ons iets van jaloezie op. Nog niet zo lang geleden waren we ook hier omringd door ‘omes’ en ‘tantes’ die eigenlijk buurtgenoten waren. In de liedjes van Johnny Jordaan waren ze prominent aanwezig. Toffe types waren dat, maar ook types om als kind rekening mee te houden. Misdroeg je je op straat, dan konden ze je zomaar een draai om de oren geven. Sociologen schrijven nu spijtig over een tekort aan ‘publieke familiariteit’.
Hebben ze een punt? Kijk eens naar culturen waar dat familiegevoel nog hoogtij viert. Papa doc in Haïti was niet bepaald een goede huisvader. Onder Somalische piraten is ‘papa’ een eretitel die je verwerft als je zo rijk en gemeen bent dat iedereen je wel moet gehoorzamen. Uit afgeluisterde telefoongesprekken bleek dat de Turkse premier Erdogan corrupte onderknuppels ‘broer’ noemde. En in een reportage van Afrika-correspondent Koert Lindijer las ik dat hij in de Centraal Afrikaanse Republiek door een gedrogeerde gangsterjongen met hakmes werd aangesproken als ‘opa’.
Zomaar een paar voorbeelden van het oprekken van familiebanden tot buiten de familiesfeer. Bij ons is het precies andersom: die familiewarmte heeft zich teruggetrokken binnen het kerngezin. Of misschien nog verder: een Nepalese antropoloog omschreef onze samenleving eens als ego-centered. Alleen: wie moet nu jaloers zijn op wie?
