Samen met een vriendin en haar twee puberdochters ging journaliste Edith Tulp een maand lang naar Vietnam. Ze besloten drie ‘armoededagen’ in hun reis te programmeren, om de dochters te laten ervaren hoe het is als je vrijwel niks hebt. Dit keer zouden er eens geen dure hotels, zwembaden en massages aan te pas komen. Ze zouden bij een arme familie op een matje slapen, in de rijstvelden werken en leven van niet meer dan 1 dollar 70 per dag. “We vonden het een mooi plan. Het enige wat we nog hoefden te doen was het vinden van een arme familie.”
Edith Tulp en John Kayongo
De echte locals
Tulp vertelde woensdagavond in De Nieuwe Liefde in Amsterdam op een grappige schaamteloze manier over haar ervaringen als ‘armoedetoerist’ in Vietnam. De avond was de laatste van het seizoen in een reeks van gewetensvragen. Tijdens het programma ‘Armoedetoerisme: tussen oprechte interesse en voyeurisme’ gingen drie panelleden en het publiek in op de casusvraag van Edith: Is het oké om ‘armoededagen’ in je reisschema in te lassen?
‘Staged authenticity’ noemt Inge Hermann, lector Ethiek en Toerisme aan Saxion Hogescholen, onze drang naar het zoeken van armoede op reis. “Veel toeristen zijn op zoek naar de authenticiteit van het echte leven. Ze denken dat te kunnen vinden bij afgelegen bestemmingen waar geen toegang is tot internet of elektriciteit. Natuurlijk is het niet het echte leven, maar het leven dat ze graag voor even willen zien. Het is zo scheef: wij kunnen als ontwikkelde reizigers de onontwikkelde medemens gaan bekijken.”
Pijnlijk en confronterend
Het zoeken naar die ‘onontwikkelde medemens’ in Vietnam bleek voor Edith nog geen gemakkelijke klus omdat ze al snel in een toeristenbulb terecht kwamen. “Na een leuk dagje shoppen, bedachten we opeens: ‘Oja, die armoededagen.’ We besloten een toeristenbureautje in te gaan en vroegen ons af hoe we dit eigenlijk gingen uitleggen. We deden alsof Nena (17) een armoedeproject op school had en dat we daarom drie dagen in armoede moesten leven bij een familie. Het woord ‘arm’ durfde ik niet eens uit te spreken, dat vond ik toch wat beledigend dus ik zei ‘mensen die het niet zo breed hebben’. De vrouw vertelde dat ze dat soort excursies niet aanbieden. Ik probeerde nog dat het iets nieuws is, dat het misschien nog een attractie of activiteit zou kunnen worden. Het had geen zin. Ze opperde dat we het op straat konden vragen.”
Daar stonden we met onze shopping bags vol aangeschafte kleding en cadeautjes
En dat was het eerste moment dat Edith een gevoel van gêne bekroop. “We moesten een arme familie op straat zoeken om te vragen of we mee de rijstvelden in konden. Ik zag wat vegers op straat en dacht: dit is zo pijnlijk en confronterend. Daar stonden we met onze shopping bags vol aangeschafte kleding en cadeautjes. Het voelde als een beledigende vraag. Maar ik kon er maar niet de vinger opleggen wat het precies was.”
Caroien Bergen en Inge Hermann
Gelijkwaardigheid
En dan komt het debat, of ‘moreel beraad’ zoals de moderator het liever noemt, op gang. Een groot deel van de mensen in de zaal en aan tafel lijkt op reis weleens met het dilemma te hebben gekampt.
Panellid John Kayongo, organisator van Afrikaanse dansreizen waarbij hij toeristen meeneemt naar dorpjes om daar samen met de locals te dansen, valt met de deur in huis. “Het uit de weg gaan van de confrontatie is gewoon pure angst. We moeten elkaar juist proberen te vinden. Als je gewoon snel door de sloppenwijken loopt is dat aapjes kijken maar als je echt dingen vraagt, bewust bent van wie die persoon is en wat diegene doet, dan kom je tot ontmoeting en gelijkwaardigheid. Tijdens mijn dansreizen probeer ik die angst ook te breken.”
Het probleem is vaak dat je vastzit in de rol toerist versus local
Edith geeft toe: ze had geen zin om die straatveger te benaderen, en dat duidt inderdaad op angst. Carolien Bergen, filosofe en auteur, steekt haar een hart onder de riem: “Het feit dat je schaamte voelde, betekent wel dat je die ander als mens ziet. Als je schaamteloos was geweest had je die straatveger gevolgd naar zijn huis en gezegd: ik kom hier naast je liggen. Het probleem is vaak dat je vastzit in de rol toerist versus local. Dat kan doorbroken worden door bijvoorbeeld dansen.”
Positief of negatief effect
Om die gemeenschappelijke grond te creëren, draait het volgens een jongen om wederzijds respect. Hij vertaalt het beoogde hutje in Vietnam naar zijn sociale huurwoning in Amsterdam. “Stel dat er iemand in een Bentley komt aangereden bij mij komt aangereden en vraagt; mag ik bij je logeren? Dan gaat het er in het gesprek bij mij om of hij dat met respect doet, om mij te leren kennen als persoon of dat hij lachend met zijn vrienden foto’s maakt van ‘kijk ik ben hier bij iemand met een sociale huurwoning’. Bovendien bepalen wij zelf dat diegene arm is. Misschien ervaart hij dat zelf niet zo, omdat hij bijvoorbeeld met een prachtige familie woont.”
Armoede verwerken in je reisprogramma is niet te doen in twee weken vakantie
Lector Inge botst met een andere jongen uit de zaal, ze lijken het niet met elkaar eens te zijn. Volgens Inge is armoede verwerken in je reisprogramma, niet te doen in twee weken vakantie. “Het is hetzelfde als vrijwilligerstoerisme, dat je aan een projectje of op een schooltje gaat werken voor een week. De impact is nihil. Het effect voor jezelf en de ander is mogelijk nog negatiever dan dat je voor ogen had.” De jongen geeft aan juist wel een positief effect te hebben ervaren nadat hij op reis in aanraking kwam met armoede. “Als je in een westerse maatschappij leeft en je een keer je dag niet hebt, helpt het om aan iemand te denken die het minder heeft. Het heeft mijn kijk op het leven veranderd. Ik kan dingen beter in perspectief zien.”
De toerist uithangen
Maar je moet niet de illusie hebben dat je de échte armoede ervaart, vindt een man die regelmatig fietstochten maakt door onder andere Azië. “De gedachte dat je na drie dagen toch weer terug kunt keren in het normale leven, blokkeert het gegeven dat je drie dagen armoede wil meemaken.”
Na alle wel-doen/niet-doen-argumenten is het laatste woord aan Edith. Hoe kijkt ze na deze avond terug op haar armoedeplannen? “Ik denk dat wij in Vietnam een fout hebben gemaakt. We hadden niet over de armoededagen na moeten denken. Het feit dat je de toerist aan het uithangen bent, staat een andere beleving in de weg. Als ik gewoon ‘lollig’ op vakantie bent, laat het dan ook echt een vakantie zijn.”
