Dit artikel maakt deel uit van de serie ‘2015: The future we want’ die OneWorld in 2013 initieerde.
De eindeloze behoefte om te groeien kost ons onze planeet. Op naar een nieuwe invulling van het begrip welvaart, stelt Ernst van Weperen.
Terwijl ik de highlights van het voortgangsrapport van de millenniumdoelen lees, bekruipt me het gevoel dat men het beste probeert te maken van een verhaal dat weinig rooskleurig is. Positieve berichten zoals de vermindering van het percentage mensen in sloppenwijken van 39% naar 33% zeggen mij dat het in absolute getallen waarschijnlijk nog steeds gaat om een stijging. En wanneer ik lees over een hoger percentage mensen dat meer dan 1,25 dollar verdient, vraag ik me af of er een inflatiecorrectie heeft plaatsgevonden. Hoeveel brood kun je immers kopen voor vijf kwartjes? Een vraag die gesterkt wordt door het feit dat we richting 1 miljard mensen gaan die ondervoed zijn.
Ernst van Weperen is consultant Sustainability Innovation bij Deloitte. Daarnaast geeft hij les in Sustainable Management aan de Haagse Hogeschool.
Struisvogel spelen
Ik krijg een chronisch onderbuik gevoel dat we struisvogel spelen omdat we niet durven uitspreken wat eigenlijk de oorzaak is van alle symptomen die we proberen te bestrijden, namelijk de mensheid zelf. Of liever haar tomeloze behoefte aan groei en gebrek aan bewust handelen. En ja, terwijl ik dit schrijf besef ik me dat ik achter een laptop zit met een lekkere kop thee in een verwarmde ruimte. Allemaal zaken die het leven welvarend maken. En ja, iedereen verdient een bepaalde levensstandaard en menswaardig bestaan. Maar de crux van het verhaal is dat een deel van de huidige millenniumdoelen de symptomen bestrijden van iets wat eigenlijk de oorzaak is. En de kans dat we zaken als kindersterfte, honger en hiv/aids gaan uitbannen nihil is als het systeem dat daar de basis voor levert, onze planeet, niet gestabiliseerd wordt. De duurzaamheid of houdbaarheid van het systeem is de voorwaarde voor iedere ambitie en vorm van ontwikkeling.
Dus hoe maken we het systeem houdbaar? Hoe ga je om met een groeiende groep mensen met een stijgend consumptie patroon op een eindige bron? Zonder de illusie om volledig te zijn een aantal suggesties;
1. Investeer meer dan ooit in onderwijs
Investering in onderwijs is misschien wel de spil in mijn suggesties, maar niet zozeer vanwege veel genoemde redenen als verhoogde arbeidsparticipatie en economische groei. Het is zeker zo interessant vanuit bevolkingsdynamiek. Een hoger opgeleid persoon in Nederland zal namelijk gemiddeld 30+ zijn als hij/zij kinderen krijgt, waar deze leeftijd in bijvoorbeeld India gemiddeld nog steeds waarschijnlijk onder de twintig is. Gechargeerd scheelt dat een generatie per drie generaties. Een investering in onderwijs is misschien wel de meest constructieve, wenselijke en zeker de minst draconische manier om bevolkingsgroei te remmen. Bestaande alternatieven als oorlog en één kind-beleid spreekt eenvoudigweg minder tot de verbeelding.
2. Investeer in bewustzijn
De investeringen in onderwijs worden pas echt effectief als de geschetste problematiek een integraal onderdeel vormt van alle onderwijsprogramma’s. Zolang mensen niet zien dat alles met elkaar verbonden is, zal de verandering onvoldoende zijn.
3. One planet economics
De basis voor een nobelprijs in mijn ogen. Een herziening van het economisch systeem en het begrip welvaart. Mensen als John Elkington (the Zeronauts), Tim Jackson (Prosperity without Growth) en Ralph Thurm vragen zich in hun meest recente publicaties en blogs af wat groei nu eigenlijk betekent. En terecht, want aan een groeiende groep mensen met een stijgend consumptiepatroon op een eindige bron komt mathematisch gezien een einde. Vooral als de meeste van ons, zonder kwade intenties vermoed ik, daar bovenop haar leven leidt alsof de bron oneindig is. En bovendien weinig rekening houdt met de consequenties van haar of zijn acties, zolang deze niet direct zichtbaar is en meteen effect heeft.
Duurzame groei
Groei, groei, groei. Een interessant fenomeen dat bijna tot religie verheven is. In ons economisch model blijkt het de centrale graadmeter van ons welzijn en vertrouwen. En het succes van bijna iedere regering valt of staat bij dat ene getalletje. We zijn zelfs bereid om iets abstracts als geld in te zetten als productiemiddel zodat we onszelf voor de gek kunnen houden met het idee dat we nog steeds doorgroeien. Totdat het belletje weer barst natuurlijk. Misschien is het wel genetisch bepaald. Misschien zit de mens genetisch zo in elkaar dat ze zich continu moet blijven ontwikkelen. Laat ik in dat geval afsluiten met Maslow’s opvatting dat economische stabiliteit weliswaar een behoefte is maar niet een eindstation. Dat we na het voldoen in onze primaire levensbehoeften en economische stabiliteit door kunnen groeien naar zelfverwezenlijking. Juist in dat laatste is de groei oneindig, of zo je wilt, duurzaam.
