Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Vrouwen zijn veelal extra slachtoffer van de klimaatverandering. De opwarming van de aarde vergroot al bestaande ongelijkheden tussen mannen en vrouwen. Die kloof zal alleen maar groeien, als er geen beleid wordt ontwikkeld dat zich richt op de sociale gevolgen van de klimaatverandering. Tegelijkertijd zijn vrouwen vaak degenen die zorgen voor het huishouden en dus een belangrijke taak hebben bij het aanpassen aan klimaatverandering. Een aanpak waarbij de sociale gevolgen voor vrouwen in acht worden genomen, kan daarom een dubbel effect opleveren: betere aanpassingen aan het klimaat, én meer emancipatie voor vrouwen en erkenning van hun rol in het geheel.
Zanddammen
Hulporganisatie Both Ends werkt met zo’n gender bewuste benadering. “Both Ends steunt ngo’s die ijveren voor een gelijke toegang van mannen en vrouwen tot natuurlijk hulpbronnen en inkomsten daaruit,” vertelt Martien Hoogland, medewerker van de service desk Afrika bij de organisatie. “Onze partners in Ethiopië, onder andere Action for Development, bouwen bijvoorbeeld zanddammen in dorpen van pastoristen. Omdat het gebied te maken heeft met afname van regenval, is opslag van regenwater van groot belang om de tijd door te komen. En dat is weer vooral belangrijk voor de vrouwen en meisjes die verantwoordelijk zijn voor de drinkwatervoorziening. In de droge tijd moeten zij soms wel vier tot zeven uur lopen om bij een waterput te komen.”
De zanddammen zijn daarom in het droge Ethiopië een mogelijkheid om tijd te besparen. Tijd, die vervolgens weer aan scholing kan worden besteed. Want, zo weet Irene Dankelman, niet de klimaatverandering op zich schaadt vrouwen meer dan mannen, maar de sociaal-economische gevolgen die de stijging van de temperatuur met zich mee brengt wel. “Je ziet zo’n zelfde verschuiving naar een grotere ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in en na rampsituaties. Nu veroorzaakt de klimaatverandering soms ook hele langzame verschuivingen, maar ook natuurrampen. Onder anderen het geweld tegen vrouwen neemt dan toe, en ook de toegang tot gezondheidszorg en scholing.”
Oplossingen
Both Ends is actief in de Borana zone in zuid Ethiopië. Het gebied kent een typisch semi-savanne landschap. De meeste van de 960.000 inwoners van dit gebied leven van
dryland farming: veehouderij gebaseerd op de traditionele pastorale samenleving. Het grootste probleem in deze regio is dan ook aanhoudende droogte. De klimaatverandering zorgt er nu al voor dat regens steeds vaker uitblijven. Er zijn dringend oplossingen nodig om meer rampen als gevolg van die droogte te voorkomen.
Zanddammen zijn een mogelijke oplossing, aldus de organisatie. Een zanddam is een dam die in een droge en zandige rivierbedding wordt gebouwd. Doordat het ondergrondse deel van de dam geen water doorlaat, wordt het grondwater daar geblokkeerd. Er ontstaat dus een ondergronds waterreservoir. Dit water blijft daar lange tijd bewaard. De zanddammen die Both Ends meefinanciert, zijn nu nog in een soort testfase. Samen met de lokale communities wordt gekeken hoe de dammen werken en of het een goede manier is om de gevolgen van klimaatverandering aan te pakken. Zo wordt gekeken of deze manier van aanpassing wel past binnen het leven van de pastoralisten in de Borana zone. Dit soort aanpassingen heeft dus naast een positief effect op de drinkwatervoorziening van het hele dorp, ook positieve bijwerkingen op sociaal gebied. Door betere beschikbaarheid van drinkwater, hoeven vrouwen en meisjes niet uren per dag hiernaar op zoek te gaan.
Gender neutraal
Toch wordt er volgens Dankelman nog te weinig naar vrouwen geluisterd. De oplossingen voor adaptatieproblemen liggen veelal bij vrouwen. Alleen, zij worden niet gehoord. “Vrouwen voorzien veelal in de primaire levensbehoefte. Daardoor hebben zij veel kennis over de verzorging van natuurlijke hulpbronnen. De grootste gevaren worden door hen gedragen.” Ondanks hun directe betrokkenheid, nemen vrouwen weinig deel in de zoektocht naar structurele oplossingen. “Er is geen participatie van vrouwen, terwijl zij een belangrijk deel van de oplossing kunnen zijn.”
Eén van de redenen voor dit gebrek aan aandacht voor de gevolgen én oplossingen voor en van vrouwen, is volgens Dankelman het feit dat het wetenschapsgebied dat zich met de klimaatverandering bezighoudt, tot ongeveer drie jaar geleden volledig ‘gender neutraal’ was. Er werd slechts gekeken naar natuurlijke processen, en niet naar de sociale verhoudingen die daarmee samenhangen. “Kennis over de klimaatverandering komt echt uit de hard science hoek.
Klimaatverandering in Ethiopië
Ethiopië kent zowel woestijn als tropisch regenwoud, en zowel hoogvlakte als laagvlakte. Elk van deze gebieden reageert verschillend op de klimaatverandering. De Borana zone in Zuid Ethiopië kampt voornamelijk met droogte. De toenemende schaarste aan water zorgt voor spanningen tussen verschillende volkeren die in en rond het gebied leven. De meeste van hen leven nomadisch of pastoralistisch, wat betekent dat ze rondtrekken met eigen vee. Het steeds vaker uitblijven van de regens bedreigt hun voortbestaan en bevordert conflict. Oplossingen liggen voornamelijk in adaptatie: bijvoorbeeld de zanddammen, maar ook het tijdig verkopen van vee of verandering van veesoort – kamelen in plaats van koeien – kan helpen.
Pas de laatste tijd neemt de aandacht voor sociale aspecten toe. Er is nu meer kennis beschikbaar, omdat er meer onderzoek wordt gedaan. En er is veel lobby op klimaatconferenties,” licht de wetenschapster toe.
Kopenhagen
Irene Dankelman zal zelf in Kopenhagen gaan lobbyen vanuit Wedo, Women’s Environment & Development organisation. Het doel daarvan is dat de afspraken die gemaakt gaan worden in ieder geval gendergevoelig zullen zijn. “Echte beslissingen zullen langetermijnwerk worden, vrezen we, maar het is belangrijk dat in teksten die worden opgesteld, policy statements bijvoorbeeld, een gender approach is opgenomen. Dan hebben we aanknopingspunten om verder te werken. De top is een belangrijk moment om een politiek kader te vormen. Maar het streven houdt niet op in Kopenhagen.”
