Voorzetting van een kleine bloemlezing van de boeiende uitdrukkingen in het Nigeriaanse Engels en het gebruik van Engelse woorden in een totaal nieuwe betekenis, zoals ze een nieuwkomer nog opvallen – totdat ze ze zelf gaat gebruiken en het verschil niet meer ziet.
Klik hier voor het eerste deel.
bad belle [uitdrukking] Afgeleid van het Pidgin, het verbasterde Engels vermengd met lokale Nigeriaanse talen dat in het Zuiden en Oosten lingua franca is. Letterlijk betekent het ‘slechte maag’ en refereert het aan een bittere smaak. In de overdrachtelijke zin staat het voor jaloezie. Bad belle mensen zijn afgunstigen die het licht niet in het water zien schijnen voor een ander, die anderen hun succes of geluk niet gunnen. Ze smiespelen afkeurend onder elkaar als de buurman de nieuwste Toyota Prado heeft aangeschaft of als een collega naar kantoor komt met een duurdere lading Braziliaans ingeweven haar dan ze zelf die maand konden veroorloven. In een maatschappij waar je buren voorbij streven een favoriet tijdverdrijf lijkt, tiert bad belle welig. Vooral in combinatie met het fenomeen van de amebo. Amebo’s verdoen hun tijd met niets anders dan roddelen over anderen. Vaak van de vrouwelijke kunne, zijn amebo’s veelal te vinden in kapsalons.
crazy / foolish / idiot [bijvoeglijk naamwoord, bijwoord] Gek, dwaas, idioot. In het dagelijks gebruik op straat lijken deze woorden synoniemen, maar dat is slechts schijn. Als je in de Lagosiaanse context voor crazy wordt uitgemaakt, mag je dat als compliment uitleggen: het is een teken van respect. Als de taxichauffeur wiens auto je op een haar na miste omdat je de neus van je auto brutaal in het opgestroopte forenzenverkeer op de verkeersader hebt gewurmd tegen niemand in het bijzonder moppert ‘this one is crazy‘, dan heeft hij in jou een waardige tegenstander erkend, een streetwise stadgsenoot. Foolish daarentegen serveert je af als een nutteloze dwaas. Idiot is de overtreffende trap van foolish.
don’t be annoyed [uitdrukking] wees niet boos. Zonder uitzondering de aankondiging van iets extreem boosmakends. De spreker wil wahala (zie deel 1) vermijden en probeert degene die de voorziene scène zal schoppen vooraf te sussen. ‘Wees niet boos’, bezwoer mijn huisbazin toen bleek dat mijn prepaid lichtmeter uiteindelijk niet zou worden geïnstalleerd, wat mij opzadelde met de ellende van maandelijkse bezoekjes aan het elektriciteitsbedrijf om te klagen over de uit de duim gezogen rekeningen.
exposed [voltooid deelwoord verleden tijd] Letterlijk: blootgesteld. Verwijst naar een Nigeriaan die hoog opgeleid is, en meer in het bijzonder een die is blootgesteld aan andere culturele invloeden dan de Nigeriaanse. Impliceert eveneens een academische graad. Het kan (maar hoeft niet noodzakelijkerwijs te) refereren aan het feit dat betreffende Nigeriaan in het buitenland is geweest, bij voorkeur Engeland of de VS, wapenfeiten die sommigen niet nalaten te vermelden in alledaagse conversatie (in bijpassend nep-Amerikaans of -Brits accent). ‘Blootgesteld’ houdt op geen enkele wijze verband met ruimdenkendheid.
gist [zelfstandig naamwoord, werkwoord] Roddelpraat [pej], kletsen. Ook gebruikt in Amerikaanse slang maar dan uitsluitend als zelfstandig naamwoord. ‘Gimme the gist’, ‘Vertel me wat er is gebeurd.’ Nigerianen hebben het opgewaardeerd tot werkwoord en gebruiken het in de zin van ‘spreken’. ‘I was gisting with my friends at the junction‘ , ‘Ik stond te praten met mijn vrienden bij de kruising’, zegt de schuinsmarcheerder die wil dat zijn vriendin gelooft dat hij onschuldig stond te kletsen met mijn maten. Hoeft niet per se een negatieve connotatie te hebben. Tenzij het gesprekken van amebo‘s (zie eerder) betreft. Hun gist is zelden goedaardig.
on a good day [uitdrukking] Op een goede dag. Algemeen gebruikt bij het inschatten van reistijd, via de weg of door de lucht. ‘Op een goede dag, als er weinig verkeer op de weg is, kun je van Ikeja naar Victoria Island komen in een half uur.’ ‘Op een goede dag zonder vertragingen en annuleringen duurt een vlucht van Abuja naar Lagos minder dan een uur.’ Maar wanneer is het ooit een goede dag? Zelfs zondagen en feestdagen zijn wat dat betreft niet meer te vertrouwen. De uitdrukking illustreert vooral de Nigeriaanse neiging tot ongefundeerd optimisme. Ondanks overmatig bewijs van het tegendeel, hoopt men altijd het beste ervan. In de praktijk is het verstandig om de geschatte reistijd van ‘on a good day’ op zijn minst te verdubbelen.
sister/brother [nouns] Niet een strikt Nigeriaans fenomeen, maar meer te vinden in Afrika, en daarom iets waar de Westerse bezoeker zich bewust van dient te zijn. Iemand een broer of zus noemen in de Afrikaanse context houdt niet per se in dat mensen dezelfde ouders hebben. Het kan verwijzen naar iedere denkbare connectie tussen twee individuen in dezelfde leeftijdsgroep. Of ze samen zijn opgegroeid, verre neven zijn, naast elkaar hebben gezeten in de lagere schoolbanken of uit dezelfde etnische groep of hetzelfde dorp komen. Het heeft even geduurd voordat ik dat doorhad. Beschaamd denk ik terug aan mijn eerste reportages in Mozambique ruim tien jaar geleden, toen ik dit nog niet besefte. Ik moet toen een karrenvracht aan familieverbanden door elkaar hebben gehusseld, ongewild de Noord-Mozambikaanse provincie Pemba beschrijvend als een hoog incestueuze zone. Nu ben ik eraan gewend de vervolgvraag te stellen: ‘Zelfde moeder, zelfde vader?’ Ik gebruik dit voorbeeld menigmaal om uit te leggen waarom, als je interviewt in een andere taal, het nooit genoeg is om alleen de woorden te vertalen. Je moet ook de cultuur achter een taal kennen, anders riskeer je blunders zoals die van mij in Mozambique. Helaas krijgen of nemen journalisten zelden de tijd om de plaatselijke cultuur te leren kennen. Daarom gaat het zo vaak fout als journalisten eenmalig worden ingevlogen in verre landen.
well done [uitdrukking] Begroeting. De eerste eer dat ik het hoorde, stond ik perplex. Ik zat op een houten bank in de Lagos volkswijk Ebute Metta met een bierthe, te ‘gisten’ (zie eerder) met een van de ouderen van de straat, toen een voorbijganger het me toevoegde. ‘Goed gedaan?’ Wat had ik goed gedaan? Waarmee complimenteerde de man me eigenlijk? Mijn bierinname? Mijn vaardigheid om te zitten op harde oppervlakken? Het feit dat ik zat te kletsen met een van mijn buren? De oude man naast me legde het me uit. ‘Well done’ heeft niets te maken met de actie die je op dat moment onderneemt. Het is gewoon een manier van begroeten.
without further ado [uitdrukking] zonder verder dralen. Archaïsch Engels, en om die reden nog altijd populair in Nigeria. Grote woorden worden in de Nigeriaanse spreektaal zeer gewaardeerd, vooral in enigszins officiële context. Nigeriaanse sprekers neigen ernaar hun speeches te overdrijven, zowel in lengte als gezwollen taal. Als een orator de woorden uitspreekt ‘without further ado’, slaak dan geen zucht van verlichting omdat je denkt dat het eind van de rede in zicht is en de borrel nabij. Integendeel: de spreker kondigt ermee aan dat hij net pas is begonnen.
to ease oneself [uitdrukking] Archaïsch Engels, plassen. In dit geval dient het archaïsme tot verbloeming.
trafficate [werkwoord], trafficator [zelfstandig naamwoord] Archaïsch Engels, richting aanwijzen, richtingaanwijzer. Een mooi woord voor iets dat zelden gebeurt in het verkeer.
yesternight [bijwoord] Archaïsch Engels. Gisteravond. Een woord van simplistische schoonheid. Ik hem me voorgenomen het uitbundig te benutten in dagelijkse conversatie, en daaraan toe te voegen ‘yesteryear‘ en, waarom niet, ‘yesterweek‘. Ik vraag me af hoe het komt dat Nigerianen deze Shakespeariaanse uitdrukking nog gebruiken terwijl de Britten haar al lang zijn vergeten. Het wijst op meer dan alleen de reeds vermelde Nigeriaanse preferentie van grote woorden. Het lijkt haast alsof de Engelse literatuur – in Much Ado About Nothing‘s vraagt Claudio aan Hero: ‘What man he talk’d with you yesternight Out at your window betwixt twelve and one‘ – meer indruk heeft gemaakt op de Nigerianen dan op de Britten zelfs. Wat dat betekent voor het culturele bewustzijn van de gemiddelde Nigeriaan is een onderwerp voor een andere column.
you tried [uitdrukking] Toont de goedkeuring van de spreker tegenover de aangesprokene voor diens onderneming. Ik interpreteer het echter nog steeds als ‘Je hebt het op zijn minst geprobeerd’ en zie het als een belediging vermomd als compliment. Het was de reactie van een Nigeriaanse vriend in Nederland afgelopen winter, nadat hij mijn eerste zelfgemaakte Nigeriaanse moinmoin had geproefd. ‘You tried‘ , zei hij, mij achterlatend met het idee dat ik nog heel wat keukenexperimenten te gaan had voordat mijn gestoomde bonencake enigszins eetbaar zou zijn. Laat me afsluiten met de hoop dat niet al te veel respons op deze column zal luiden: ‘You tried.’
