Met geconcentreerde, kleine bewegingen draait een vrouw een grote metalen schaal zachtjes in de rondte. Slechts af en toe morst ze een paar druppels van het bruine vocht. “Er zit kwik in het water en dat klontert aan het goud”, legt ze uit. Daarna giet ze het vocht door een jute doek en houdt even later triomfantelijk een balletje kwik met luttele grammen goud omhoog.
Dit soort werk wordt gedaan in tuintjes, op akkers of achter huizen in Migori, een stadje in het zuidwesten van Kenia. Je struikelt er letterlijk over de mijnschachten. Veelal zijn het overblijfselen van de industriële mijnbouw tussen 1930 en de onafhankelijkheid in 1963. De grote bedrijven van toen zijn vertrokken. Nu wordt er voornamelijk ambachtelijk goud gewonnen.
Veel vrouwen ‘pannen’ het goud zonder beschermende kleding of handschoenen. Ze hebben geen idee hoe giftig kwik is
Nieuwe schacht
“Goud brengt inkomen en ontwikkeling, maar tegelijkertijd heeft het een slechte invloed op het leven hier”, legt Bismarck Onyando uit. “Veel vrouwen ‘pannen’ het goud zonder beschermende kleding of handschoenen. Ze hebben blijkbaar geen idee hoe giftig kwik is.” Onyando is de voorzitter van de coöperatie Micodepro die goud delft en probeert de werkomstandigheden te verbeteren. De coöperatie was gedwongen een oude mijn te sluiten omdat de goudader was opgedroogd. De leden zijn druk om een nieuwe schacht in gebruik te nemen, waarna ze zo snel mogelijk willen voldoen aan de eisen van Fairtrade (eerlijke handel).
Speciaal gezant voor natuurlijke hulpbronnen Dirk-Jan Koch bezoekt een fairtrade goudmijn in wording.
“Het is krap daar beneden”, merkt Dirk-Jan Koch op als hij de nieuwe schacht uitkruipt. “Maar de lucht is veel frisser dan ik had verwacht. Wel is het erg donker.”
Illegale goudhandel
Mijnwerkers halen in Kenia enkele tientallen euro’s aan goud per maand naar boven. Het ministerie van Mijnbouw schat dat er nog altijd voor zo’n 700 miljoen euro aan goud onder de grond zit. Reden genoeg voor de bevolking om hun akkers te verwaarlozen en hun kinderen te laten spijbelen om zich over te geven aan de goudkoorts.
“De aanpak hier in Migori kan een win-win situatie opleveren”, zegt Koch. Hij werkte jaren in Congo, een land waar de opbrengsten van de talrijke grondstoffen meestal niet ten goede komen aan de arbeiders. “Vanuit Congo gaat maar liefst 98 procent van het ambachtelijk gewonnen goud illegaal het land uit. Zo’n 60 procent van de mijnen daar is in handen van soldaten of rebellen. Juist in bronlanden moeten mensen hun financiële deel krijgen, terwijl de voorzieningszekerheid van Nederland gewaarborgd wordt. Voor die combinatie ga ik me de komende jaren hard maken.”
De prijs van eerlijk goud
“Wij doen het anders dan de rest van de goudzoekers hier”, zegt Onyando. “Wij krijgen informatie over hoe we veilig met kwik kunnen werken, het belang van beschermende kleding en hoe het milieu in acht te nemen. We willen onze arbeidsomstandigheden verbeteren en natuurlijk zijn we erg geïnteresseerd in een hogere prijs voor ons goud.”
Voor fairtrade goud krijgt de mijn 2000 dollar per kilo extra
De prijs van goud wordt twee keer per dag bepaald door handelaren in Londen. Door Fairtrade gecertificeerde mijnen krijgen een minimum van ten minste 95 procent van de in Londen bepaalde prijs, plus een vast bedrag van 2000 dollar per kilo goud. Fabeel Butt, manager merken bij Max Havelaar, die ook een kijkje neemt in Migori: “Micodepro heeft al een proefonderzoek ondergaan waaruit blijkt dat ze bijna aan alle criteria voldoen om gecertificeerd te worden. Ik verwacht dat de coöperatie later dit jaar het Fairtrade-certificaat ontvangt.”
Investeren
In Nederland is volgens Butt een groeiende vraag naar eerlijk goud, vooral voor trouwringen. “We hebben al beloften van Gassan, een grote diamant- en juwelenhandelaar, en tientallen goudsmeden in Nederland om goud van gecertificeerde mijnen te kopen. Het is weliswaar duurder, maar wél gewonnen onder goede arbeidsomstandigheden in landen als Peru, Oeganda, Tanzania en Kenia.”
Veel jonge mijnwerkers verdrinken hun opbrengsten of bezoeken een prostitué
Micodepro is de enige coöperatie in Migori die probeert het Fairtrade-certificaat te bemachtigen. Het vraagt inspanningen en investeringen om aan de voorwaarden te voldoen. Daar hebben andere goudzoekers vooralsnog geen zin in. Nogal wat jonge mijnwerkers verdrinken direct hun opbrengsten of brengen een bezoek aan een prostituée voor (vaak onbeschermde) seks. Migori behoort tot de tien regio’s in Kenia die het ergst zijn getroffen door HIV.
Onyando is blij met alle trainingen, maar vindt dat er ook informatie zou moeten zijn over de mogelijkheden om de opbrengsten te investeren. “Veel mensen in Migori hebben nauwelijks de lagere school afgemaakt en geen idee wat ze met hun geld kunnen doen. Daarom verbrassen ze het binnen de kortste keren.”Veilig werken met kwik
De 22-jarige zoon van Onyando, Harry, is ook lid van de coöperatie en spaart op advies van zijn vader. “Ik wilde na de middelbare school een opleiding voor onderwijzer volgen, maar daar was thuis niet genoeg geld voor. Met een beetje geluk kan ik over een of twee jaar wel verder leren”, vertelt Harry. Samen met andere leden van de coöperatie helpt hij met het gebruiksklaar maken van de nieuwe schacht. Ze verdienen nu niets voor de drie halve dagen per week dat ze eraan werken. Maar hun uren worden genoteerd en later uitbetaald met toekomstige opbrengsten. “De rest van de week werk ik in mijnen van anderen. Het verschil is groot. De meeste geven er niets om of je nou in laarzen of op slippers de mijnen ingaat. En ze gaan slordig om met kwik”, moppert hij.
De metalen destilleerkolf van Micodepro.
Micodepro heeft een speciale metalen distilleerkolf gekocht waarin kwik wordt verhit, maar de dampen niet ontsnappen. Die worden afgevoerd naar een bak water, waarin het scheikundige element weer vaste vormen aanneemt. Een dure investering voor de leden die bij gebrek aan onderpanden geen toegang hebben tot leeninstellingen.
Dirk-Jan Koch is onder de indruk van de inspanningen van Micodepro. “Het is interessant het verschil te zien tussen het werk bij een mijn die volgens Fairtrade-regels werkt en anderen mijnen. Vooral het verschil in omgang met kwik heeft een grote indruk op me gemaakt.”
Ik wil Fairtrade goud!
Het bezoek aan Kenia was een initiatief van Max Havelaar en Fairtrade. Dirk Jan Koch bezocht de mijn in Migori in aanloop naar de Nationale Ronde Tafel voor Goud die hij op 9 juni in Den Haag organiseert. Iedereen in Nederland die maar iets met goud van doen heeft, is uitgenodigd. Koch hoopt alle belanghebbenden op een lijn te krijgen voor zijn visie: economische voorzieningszekerheid voor Nederland combineren met duurzaamheid op milieu- en mensenrechtengebied in de bronlanden.
De dag wordt afgesloten met de uitreiking door Fairtrade Max Havelaar van twee eerlijk gouden trouwringen aan het koppel dat op www.ikwilfairtradegoud.nl het mooiste liefdesverhaal indiende.
