Toen Florence Sihombing, afkomstig uit Sumatra, via social media de Javaanse stad Jogjakarta voor dom en onbeschaafd uitmaakte omdat ze met haar bromfiets uren in de rij voor een bezinepomp moest wachten, stond de politie in een mum van tijd bij haar op de stoep, aangespoord door duizenden boze Facebook-gebruikers. De demonstranten eisten dat deze Batakker, de bevolkingsgroep waar toe zij behoort, ogenblikkelijk de culturele hoofdstad werd uitgezet.
Excuses hadden geen effect
De politie arresteerde haar volgens de 'Elektronische Informatie en Transactie Wet' die iedere vorm van smaad in de sociale media strafbaar stelt. Florence, een voormalige studente aan de Gadjah Mada Universiteit, kwam na enkele dagen weer vrij. Ze bood haar excuses aan bij de sultan van Jogjakarta. Het had geen enkel effect. Het kwaad was geschied. Haar zaak is nog steeds gaande. Ze riskeert zes jaar gevangenisstraf en een boete van 84.000 dollar.
Indonesiërs zijn dol op hun Facebook. Zoals zij voorheen de buurvrouw van allerlei roddels op de hoogte brachten, verspreiden ze nu hun geruchten via Facebook en Twitter. Ze nemen 15 % van alle twitterberichten op de wereld voor hun rekening. Indonesië is het vierde meest actieve land met 19.5 miljoen twitteraars en heeft de derde grootste gemeenschap van Facebook-gebruikers, rond de 43,6 miljoen, op deze planeet.
Florence Sihombing klaagde over Jogjakarta op social media.
Indonesiërs zijn dol op hun Facebook. Zoals zij voorheen de buurvrouw van allerlei roddels op de hoogte brachten, verspreiden ze nu hun geruchten via Facebook en Twitter
Klagen over zwangere vrouwen
Volgens die controversiële informatiewet wordt het roddelen al snel gezien als smaad en smaad wordt op één lijn getrokken met cyberpesten. Lees het verhaal van Dinda die elke dag heen en weer pendelt tussen Depok, dat aan de rand van Jakarta ligt, en de hoofdstad. Ze klaagde op haar Facebook over zwangere vrouwen in treinen die altijd maar een zitplaats krijgen en zij die altijd, zeker na een drukke dag werken, in de overvolle treinen moest staan.
Er zijn zoveel zwangere vrouwen in dit land, veel te veel volgens haar opinie. Toen haar post viraal ging, kreeg ze een bak met boze berichten over zich heen. Je zou denken dat Dinda wel genoeg door haar mede Facebook-gebruikers is afgestraft. De regering vindt van niet.
Dinda is aangeklaagd volgens de wet die smaad op je Facebook strafbaar stelt. Net zoals Ervina Emy Handayani, een gewone huisvrouw uit Bantul, Jogjakarta. Ze mopperde online over het onrechtvaardige ontslag van haar echtgenoot. Deze vrouw riskeert eveneens een hoge gevangenisstraf en een geldboete.
Volgens cijfers van de Alliantie van Indonesische journalisten AJI loopt er sinds oktober 2014 een gerechterlijke procedure tegen 71 Facebook-gebruikers die 'valse informatie' op hun pagina zouden hebben geplaatst. De journalistenvakbond heeft bij de regering geklaagd over het recht op vrije meningsuiting die in het geding is. 'Deze wet moet verdwijnen', vindt de vakbond. Er bestaat angst dat Indonesië dezelfde kant uitgaat als de autoritaire staten Burma, Maleisië en Singapore.
Hond, idioot of je bent gek behoren tot de favoriete woorden op Twitter
De Indonesische regering weigert de wet te herzien. Ze zegt onder druk gezet door de Verenigde Naties strenger te willen optreden tegen cyberpesten, waaronder smaad op Facebook zou vallen. Indonesiërs staan niet alleen aan top als één van de grootste gebruikers van sociale media, maar ook bovenaan als het gaat om cyberpesten.
'Hond, idioot of je bent gek' behoren tot de favoriete woorden op Twitter. Uit diverse onderzoeken blijkt dat meer dan 50 % van de kinderen wordt gepest via Facebook of Twitter. Soms loopt het treiteren compleet uit de hand liep. Zoals de 12-jarige Fajar Murdianto die door zijn cyberbelager voor een ontmoeting werd uitgenodigd en daarna dood werd geslagen.
De regering haalt volgens antropologen pesten en cyberpesten door elkaar heen. Het treiteren of dat nu op school gebeurt of via Facebook moet door ouders en leerkrachten hard worden aangepakt. Scholieren worden steeds gewelddadiger. De afgelopen maanden waren er verscheidene rechtszaken tegen jongeren die een ander kind om het leven hadden gebracht. Het advies luidt om kinderen niet meer naar gewelddadige programma's op tv te laten kijken die op prime time worden uitgezonden.
Iedereen uit nu openlijk zijn gevoelens en frustraties
Het klopt ook dat Indonesiërs steeds vaker Facebook gebruiken om anderen op hun waarden en normen te wijzen. Of lucht te geven aan hun etnische en religieuze gevoelens. In multicultureel Indonesië is het internet steeds meer een nieuwe openbare ruimte waar conflicten tussen "ons" en "hen" zich manifesteert.
In de 32 jaren van Soeharto's dictatuur (1966-1998) werden openbare uitingen van etnische of religieuze gevoelens zwaar gecensureerd. In het post-Soeharto Indonesië is de staat zwakker geworden. Iedereen uit nu openlijk zijn gevoelens en frustraties. Tegelijkertijd wil ook iedereen die behoort tot een culturele groep de ander controleren en straffen, zoals de student uit Sumatra die de Javaanse stad aanviel.
Ethische zijde van Facebook
Gevangenisstraffen hebben volgens de journalistenvakbond weinig zin. Daardoor lijkt het juist of het dictatoriale regiem van Soeharto weer terug is. In de media moeten discussies gevoerd worden over de ethische zijde van Facebook. Persvrijheid betekent niet dat alles kan en mag.
De ouders van de inmiddels overleden Fajar hopen nog steeds wel op een cyberdemonstratie waarbij online de arrestatie van de dader van hun vermoorde zoon wordt geeist. De studente Florence werd gevangen gezet in Jogjakarta omdat ze de stad voor idioot uitmaakte. De man die Fajar vermoordde loopt nog steeds vrij rond.
