De voortdurende strijd tussen legergroepen en clans jaagt de bevolkingvan Somalië op de vlucht. 
Daarnaast zorgen water- en voedseltekorten ervoor dat de Somaliërs in haast onmenselijke omstandigheden moeten leven. Er is nauwelijks sprake van gezondheidszorg. Rivkah van Barneveld: ”Als je ziek wordt in Somalië en je hebt geen geld voor een privé-kliniek dan ga je dood. Vooral nu, met de voedselcrisis. De mensen in Zuid-Somalië kunnen nog vluchten naar Kenia. Maar wie in Mogadishu geen geld heeft, kan nergens heen. Veel kinderen raken ondervoed en worden naar onze kliniek gebracht. We hebben een polikliniek voor de meest kwetsbaren van de samenleving, namelijk zwangere vrouwen en kinderen onder 12 jaar, waar zij gratis gezondheidszorg en medicijnen kunnen krijgen. De kinderen hebben, door ondervoeding, weinig weerstand en hebben vaak een zware longontsteking.
Steeds meer vluchtelingen komen Mogadishu niet meer uit. Overal zijn checkpoints waar door allerlei groeperingen om geld wordt gevraagd. Ik heb ook gehoord dat vrouwen die geen geld hebben, voor de ogen van hun familieleden worden verkracht. Mensen zijn voortdurend op zoek naar plekken, waar het veilig is. We hebben onderzoek gedaan onder 800 patiënten en gevraagd, wie er gevlucht was. Meer dan 50 procent van hen was het afgelopen jaar meerdere keren op de vlucht geslagen voor het geweld.”
Je hebt ook een jaar in Darfur gewerkt. Wat is jou het meest van dat gebied bijgebleven?
”Toen ik daar in 2005 aankwam, was de grootste ellende al achter de rug. Ik zat als projectcoördinator in het stadje Shariya. Het was er toen relatief rustig. Mijn collega’s van AzG werkten in Muhajariya, op twee uur rijden, Daar zaten de rebellen en werd er gevochten en geschoten. Vanuit Shariya gingen wij er een aantal dagen per week met onze auto op uit om medische hulp te verlenen aan mensen in dorpen in die streek. De inwoners van de stad konden er niet uit, want om hen heen zaten gewapende groepen en veel mensen werden vermoord. In Shariya zijn we midden in de nacht overvallen door een stuk of vier mannen met geweren. We moesten een uur op de grond liggen en toen hebben ze onze spullen meegenomen. Dat was niet leuk.”
 |
| Foto CC |
Op z’n zachtst gezegd…
”Dat was heel bedreigend. De volgende dag hebben we de kliniek gesloten en zijn we vertrokken.”
Je bent dus met de dood bedreigd.
”Min of meer.”
Dat klinkt wel heel rationeel. Is dat zelfbescherming?
”Ik kan niet zeggen dat ik het prettig vond, maar ik denk dat ik vooral verbaasd was door de overval. De avond ervoor was er een hond de hut ingekropen. Dus toen ik om drie uur ‘s lawaai hoorde, pakte ik mijn slipper om naar die hond te gooien. Maar toen ik het licht aandeed, keek ik in de loop van een geweer. Ik wilde gaan gillen om de anderen te waarschuwen dat er een indringer was . Een mannelijke collega kwam mij te hulp en daarna hebben we een uur in de hut van de bewakers op de grond gelegen. Met het mes op de keel werd een collega gedwongen om de kluis open te maken en daarna zijn de overvallers verdwenen.”
Dacht je er toen niet aan om met dit werk te stoppen?
”Absoluut niet. Het klinkt heel stom, maar het was eigenlijk een hele georganiseerde overval. Ik heb er geen trauma aan overgehouden.”
Waarom heb je ervoor gekozen om daarna in Somalië te gaan werken?
 |
| Rivka van Barneveld |
”In oktober 2007 vroeg AzG mij of ik medisch teamleider wilde worden in Mogadishu. Ik werd vooral aangetrokken door de baan. Niet vanwege de locatie: de gevaarlijkste stad van de wereld . Eind november zat ik in het vliegtuig naar Mogadishu, samen met mijn medisch coördinator die personeel voor de kliniek moest gaan werven.
Een week eerder was onze kliniek verhuisd. Voorheen was hij vlakbij de Bakaramarket (de belangrijkste markt van Mogadishu red.). Er waren die week hevige schietpartijen tussen verschilende partijen . Mijn collega’s zaten daar middenin, de kogels vlogen tegen de muren. Het was te gevaarlijk voor patienten en de medische staf om te komen en toen het rustiger was is de kliniek verhuisd.
De dag na de verhuizing stond het voltallige personeel weer klaar. Ook onze Somalische collega’s kwamen weer van overal om te werken Tijdens de nacht hadden timmerlieden houten schotjes geplaatst voor de polikliniek, waar de doktoren konden zitten. Op deze nieuwe plek was het wat rustiger en zaten we midden tussen de gevluchte Somaliers.”
Is daar enige georganiseerde gezondheidszorg?
”Er is een aantal privé-klinieken. Die zijn gigantisch duur: een keizersnee kost 500 dollar. Niemand kan dat betalen. De Duitse organisatie SOS-Kinderdorp heeft een kliniek en verder heeft AzG een aantal klinieken opgezet. Je kunt dus rustig zeggen dat het overgrote deel van de Somaliërs geen enkele vorm van (gratis) gezondheidszorg heeft.”
Wie zijn de aanstichters van het geweld?
Er zijn veel verschillende gewapende groepen. Het lijkt wel alsof iedereen met iedereen vecht. Maar ik ben verpleegkundige en ik werk voor een humanitaire organisatie. Wij richten ons op zieke mensen, dus ik bemoei me niet met politiek.”
 |
| Foto: CC |
Maar je bent in de eerste plaats mens. Dus als er een zwaar gewonde vrouw bij je binnen komt, vraag je toch, wie dit haar heeft aangedaan?
”Volwassenen komen niet bij ons; wij behandelen alleen kinderen. Zwaargewonde mensen gaan naar het ziekenhuis van het Internationale Rode Kruis.. Die zitten bij ons om de hoek. Het is alleen jammer dat je, als je gewond bent, in het donker niet over straat kunt, want dan word je alsnog neergeknald.”
Heb je dit allemaal met eigen ogen gezien of heb je dit gehoord?
”Ik heb het van anderen gehoord, want mijn leven speelt zich af in de kliniek en niet daarbuiten. Ik ga nooit de straat op, want je hebt daar ook individuen die het leuk vinden om westerlingen te kidnappen.”
Op 28 januari van dit jaar is een aantal collega’s van jou vermoord in de stad Kismayo. Wat betekende dat voor jou?
”Ik was twee dagen daarvoor terug in Kenya , want je bent steeds maar een paar dagen in Mogadishu. Maar het Kismayo – incindent was vreselijk. Het is nog steeds ongelooflijk dat mijn collega’s zijn vermoord. Je wordt dan met je neus op de feiten gedrukt dat ondanks dat AzG er alles aan doet om de veiligheid van de teams te handhaven er soms dingen gebeuren die niet te voorspellen zijn. Het was een heel moeilijke tijd voor iedereen. Een aantal maanden zijn we niet teruggeweest , maar nu zijn we sinds kort weer op zoek naar mogelijkheden om op een veilige manier weer terug te keren naar Somalië aangezien de bevolking onze hulp hard nodig heeft.”
 |
| Foto: CC |
Jij bent dus eind januari uit Mogadishu vertrokken en begeleidt het project vanuit Nairobi. Hoe doe je dat?
”Ik bel meerdere keren per dag met Somalië en dat wordt zeer gewaardeerd. We blijven ze op afstand ondersteunen, want als de kliniek daar dichtgaat, is er geen gratis gezondheidszorg meer. In Mogadishu alleen al behandelen we 6000 kinderen per maand.”
Je hebt gewerkt in de jeugdpsychiatrie Hoe reageren de kinderen in Somalië op dit extreme geweld?
”Je ziet dat veel kinderen in hun bed plassen, niet meer slapen en zich voortdurend aan hun moeder vasthouden. Kinderen spelen zelf met geweertjes. Op een keer hadden we een tent opgezet om patiënten te registreren en toen begon het opeens te regenen. Op het tentdoek klonk dat als geweerschoten en al die kinderen stoven naar hun moeder toe.”
De Somaliërs zitten opgesloten in het geweld en ze kunnen niet weg. Jij wel.
”Ik heb het daar ook vreselijk moeilijk mee. Laatst las ik las nog een mail van mijzelf aan vrienden, waarin ik vertelde hoe moe ik was van het geweld. Ik bedenk me vaak, hoe uitgeput moeten de Somaliers wel niet zijn?”
