Ja, het is toch echt het nieuwe rapport van de Wereldbank; een lijvig rapport dat bol staat van de psychologische inzichten. De missie van het rapport: begrijpen hoe mensen beslissingen nemen en zich gedragen zodat beleidsmakers hier rekening mee kunnen houden. Het rapport stelt dat mensen snel en gemakkelijk denken, dat sociale netwerken belangrijk zijn in ons denken en dat we denken vanuit de kaders waar we al bekend mee zijn. Die kennis kunnen ontwikkelingsdeskundigen toepassen.
De Wereldbank publiceert jaarlijks een rapport waarin een bepaald thema centraal staat. In 2014 was dat ‘risico management’ (Risk and Opportunity), in 2013 ‘Werkgelegenheid’ (Jobs) en in 2012 ‘Gelijkheid tussen mannen en vrouwen’ (Gender equality and Development). Volgens jaar staat ‘internet en ontwikkeling’ centraal. De rapporten zijn zogenaamde ‘flagship reports’; de belangrijkste documenten van de Wereldbank. Ze komen na uitgebreid onderzoek tot stand en hebben doorgaans veel invloed onder beleidmakers.
De Wereldbank duikt in het menselijke brein en pleit voor een beter begrip van de manier waarop mensen denken. Dat is nodig om ingewikkelde ontwikkelingsvraagstukken op te lossen zoals het doorbreken van de armoedespiraal en het wereldwijde klimaatprobleem. Alleen met een beter begrip van ons denken kun je het menselijke gedrag beter voorspellen en hier in het beleid rekening mee houden. De Wereldbank speelt dus leentjebuur bij de psychologie, communicatiewetenschappen en zelfs de neurowetenschappen en concludeert dat het de hoogste tijd is voor een herontwikkeling (‘redesign’) van het ontwikkelingsbeleid.
Leren van marketing
Al in de 18e eeuw keek de econoom Adam Smith naar psychologische en sociale factoren die een rol spelen in het nemen van beslissingen. Ook is al lang bekend dat de mens geen rationele ‘homo economicus’ is. Toch blijken de meeste beleidmakers uit te gaan van het idee dat mensen weloverwogen beslissingen nemen op basis van een scala aan informatie en dat ze dat ze die beslissingen bovendien individueel nemen. Marketingdeskundigen hebben al lang in de gaten dat een beter begrip van de psychologie en sociale voorkeuren van mensen belangrijk is om keuzes van mensen te begrijpen. Een bedrijf wil eerst de consument snappen en daar in de ontwerpfase van het product rekening mee houden. Dit inzicht kan net het verschil maken of een product wel of niet aanslaat. Valt de verkoop tegen, dan gaat het product terug naar de tekentafel . De ‘ontwikkelingswereld’ zou meer kunnen leren van die inzichten, stelt de Wereldbank.
Automatisch denken
Het rapport maakt een onderscheid in drie manieren waarop de meeste mensen denken en op grond waarvan ze beslissingen nemen: automatisch denken, sociaal denken en denken vanuit ‘mentale modellen’. En wat blijkt? We denken een beetje op de automatische piloot. Ons denken is vooral afhankelijk van wat ons zonder al te veel moeite te binnen schiet. Dat geldt nog duidelijker voor mensen die in armoede leven; zij hebben simpelweg minder energie om weloverwogen na te denken omdat ze druk zijn met ‘overleven’. Ze richten zich op basisbehoeftes zoals voedsel en schoon drinkwater. Als daaraan is voldaan kunnen mensen zich bezighouden met andere zaken zoals het opzetten van een bedrijfje of bijwonen van een bijeenkomst in de wijk. Het rapport laat bijvoorbeeld zien dat suikerboeren in India veel beter op cognitieve tests scoorden nadat zij hun oogst binnen hadden gehaald. Vóór de oogst hadden ze vaak financiële zorgen terwijl er na de oogst meer ruimte was om na te denken over belangrijke beslissingen. Beleidsmakers kunnen hier op inspelen door in de timing van projecten rekening te houden met dit soort cycli.
De Wereldbank maakt de drie manieren van leren inzichtelijk in deze infographic
Sociaal denken
Daarnaast is de mens een ‘sociaal dier’; we zijn vooral gericht op wat andere mensen denken en doen. Zo lang mensen in onze omgeving willen samenwerken zijn wij daar ook voor te porren. Hier kun je in beleid heel praktisch op inspelen. Het rapport noemt de sociale netwerken van boeren als voorbeeld. Met een kleine beloning deelden boeren in Malawi hun ervaringen met nieuwe technologieën met hun collega’s in de regio. En in Zuid-Afrika boekte een soap over het omgaan met geld veel succes omdat er werd ingespeeld op het sociale denken van mensen; zij konden zich goed inleven in de personages uit de serie.
Denken vanuit mentale modellen
Tot slot denken we vaak vanuit bekende mentale modellen. We delen een bepaald perspectief op de wereld met de mensen om ons heen en bedenken niet zo snel iets echt nieuws. Ook daar kun je in het beleid mee spelen. In Kenia gebeuren er bijvoorbeeld veel ongelukken met de ‘matatu’s’; kleine gedeelde busjes waar de meeste Kenianen zich inwurmen om van A naar B te komen. Het is ‘gewoon‘ geworden dat de chauffeurs zich ‘king of the road’ wanen en zich vaak roekeloos gedragen. Een project doorbrak de bestaande sociale normen door stickers te plaatsen met teksten die passagiers aanmoedigden om tegen de chauffeurs te klagen over hun rijstijl. Dit leidde uiteindelijk tot minder ongelukken en een halvering van de schadeclaims.
Betere diagnoses stellen
De Wereldbank concludeert dat we duidelijker diagnoses moeten stellen over wat er in een specifiek gebied aan de hand is en dat we hier maatregelen op af moeten stemmen. Omdat de besluitvorming en het gedrag van mensen ingewikkeld te doorgronden is, is het belangrijk om goed de vinger aan de pols te houden zodat de beleidsmakers het beleid kunnen aanpassen als iets niet goed werkt. Net zoals een product dat niet goed aanslaat bij de consument en opnieuw moet worden vormgegeven. Samengevat: de hulp kan nog heel wat van de handel leren.
World Bank (2015), World Development Report 2015: Mind, Society and Behavior, Washington DC: World Bank.
