Weinig aandacht voor vrouwelijke presidentskandidaten in Zuid-Afrika

Zuid-Afrikaanse vrouwen hebben lang moeten vechten voor hun hoge vertegenwoordiging in de politiek. Ze streden tientallen jaren tegen een racistisch wit regime, dat de zwarte bevolking onderdrukte. Tegelijkertijd moesten vrouwen binnen de apartheidsstrijd voortdurend opkomen voor hun eigen rechten. De transitie van Zuid-Afrika naar een democratie in 1994 was voor de vrouwenbeweging een ideaal moment om een plaats te veroveren in de politiek. Het land kent een relatief hoog percentage vrouwelijk parlementsleden, en staat op nummer 10 in de wereld volgens de ICUU (International Council of Unitarians and Universalists).

Oriëntatie op presidentskandidaten

Er is veel kritiek op president Jacob Zuma van het African National Congress (ANC), op 7 april van dit jaar demonstreerden dertigduizend mensen tegen zijn regime. De bevolking houdt Zuma verantwoordelijk voor het economisch falen van Zuid-Afrika en de grote hoeveelheid corruptieschandalen. Vanwege dit breed gedragen protest is er nu al veel belangstelling voor de mogelijke kandidaten voor de verkiezingen in 2019. Onder de vier namen die vaak worden genoemd, bevinden zich twee vrouwen: Nkosazana Dlamini-Zuma en Baleka Mbete.

Representatie van vrouwen

Ondervertegenwoordiging en negatieve beeldvorming van vrouwen in de media vinden nog steeds wereldwijd plaats. De media reflecteren daardoor niet de realiteit en dat is problematisch, want de media hebben een cruciale rol in de samenleving als intermediair tussen de overheid en de samenleving.

In Zuid-Afrika is de vertegenwoordiging van vrouwen in de politiek exemplarisch. Ik heb onderzocht of dat ook geldt voor de berichtgeving in de Zuid-Afrikaanse media. Ik heb gekeken naar artikelen in vier geselecteerde kranten over de twee mogelijke vrouwelijke presidentskandidaten rond de jaarwisseling 2016-17. De kranten die zijn geselecteerd: Sowetan, Beeld, The New Age en The Star.

Ik wilde nagaan met welk frames deze kranten Baleka Mbete en Nkosazana Dlamini-Zuma beschreven als mogelijke presidentskandidaten, en hoe vaak over hun kandidaatstelling, opinies en beleidsplannen in die kranten werd bericht. 

Resultaten

Uit mijn onderzoek bleek dat Dlamini-Zuma en Mbete zelden in publicaties werden beschreven als mogelijke presidentskandidaten. De vier kranten beschrijven Dlamini-Zuma vooral als voorzitter van de Afrikaanse Unie (AU), een positie die ze bekleedde tot eind januari 2017, als ex-vrouw van Jacob Zuma; als vrouwelijke leider in een door mannen gedomineerd werkveld en als goede leider met veel competitie. Mbete wordt meestal neergezet als vooriztter van het parlement; als voorzitter van het ANC en als vrouwelijke leider in een mannenwereld.

Elk van die benaderingen kun je beschrijven als een theoretisch frame: het strategisch spelframe; het conflictframe en het actorenframe.

Bij een strategisch spelframe richt de berichtgeving zich hoofdzakelijk op winst en verlies, en wordt het idioom van oorlog, competitie, van vallen en opstaan gehanteerd, en wordt er veel belang gehecht aan opiniepeilingen. Uit mijn onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de beschrijving van de twee politici vaak samengaat met informatie over hoeveel kans ze maken op het presidentschap en hun competitie binnen de politiek, en in het bijzonder binnen het ANC. Dit frame helpt kennelijk niet om de vrouwen als allround politici te presenteren.

Af en toe komt het conflictframe in de berichtgeving om de hoek kijken: niet zo vreemd, aangezien conflicten binnen het ANC hoogtij vieren. Het actorenframe heeft te maken met specifieke bronnen en citaten die worden gebruikt en bij Dlamini-Zuma en Mbete lijken de media specifieke vrouwelijke bronnen te kiezen. Vaak werden ze gekoppeld aan vrouwenpartijen of- organisaties, zoals de ANC Women’s League (ANCWL). Dit kan invloed  hebben op de interpretatie van een artikel. De twee vrouwen worden afgebeeld als atypische politici in het parlement. Het komt over alsof de presidentskandidaten alleen vrouwenorganisaties vertegenwoordigen, terwijl ze in de race zijn voor het vertegenwoordigen van de hele Zuid-Afrikaanse bevolking. 

Ondergeschikt

De presidentskandidaten worden geregeld neergezet als afhankelijke vrouwen in een door mannen gedomineerde wereld, als vrouwen die nog steeds ondergeschikt zijn aan de man. Het is hetzelfde frame dat vrouwen eerder graag als ‘de stille kracht’ van de anti-apartheidsstrijd betitelde, omdat vrouwen zich niet op de voorgrond van de strijd bevonden.

De onderzochte kranten gaven overduidelijk meer aandacht aan Dlamini-Zuma als mogelijke presidentskandidate (negentien artikelen) dan aan Mbete: alleen Beeld schonk in twee artikelen in die hoedanigheid aandacht aan haar. Dit grote verschil in belangstelling komt waarschijnlijk door de aantrekkelijkheid van de frames.

Dlamini-Zuma, die de meeste interesse lijkt te wekken, wordt steeds opnieuw geframed als de voormalige echtgenote van president Zuma: ze wordt neergezet als iemand die afhankelijk is van de steun van Jacob Zuma en als iemand die haar naam dankt aan de zijne. Dit frame wordt extra benadrukt doordat Zuma zelf momenteel veel kritiek ondervindt. De Sowetan, Beeld en The Star, die alle drie een anti-ANC perspectief aanhangen, gebruiken Dlamani-Zuma’s voormalige huwelijk mogelijk om duidelijk te maken dat zij niet geschikt zou zijn voor presidentschap. Een andere verklaring is dat dit frame wordt ingezet om aan te geven dat president Zuma zijn macht nu misbruikt om de kandidaat van zijn voorkeur naar voren te duwen.

Het gevolg is dat het publiek Dlamini-Zuma nooit los zal kunnen zien van haar ex-man, die haar openlijk steunt. Op deze manier komt Dlamini-Zuma in beeld als een vrouw die niet onafhankelijk is en als een vrouwelijke politicus die haar macht aan Zuma dankt, in plaats van dat zijzelf hard voor haar positie heeft gevochten. 

Een onrealistisch beeld

Journalistieke richtlijnen, zoals de Zuid-Afrikaanse Perscode, stellen onder andere dat journalisten hun onafhankelijkheid moeten bewaken jegens degenen over wie ze berichten en dat de media dienen te fungeren als een onafhankelijke controleur van de macht.

Door de agendasetting, politieke belangen en winstgedrevenheid van de kranten voldoet hun berichtgeving over Dlamini-Zuma en Mbete niet altijd aan de journalistieke richtlijnen. De twee vrouwen komen vaak in beeld als ondergeschikt aan mannen door de framing of hun agendasetting. Daarmee maken de onderzochte media denigrerende verwijzingen naar hun geslacht.

Verder verschenen er amper artikelen die speciaal aan de vrouwelijke presidentskandidaten  zijn gewijd. Ze worden daardoor neergezet als atypische politici in een door mannen gedomineerde wereld. Ook viel een ontzettend groot verschil in agendasetting op tussen de beide vrouwen. Deze manier van berichtgeving geeft een onrealistisch beeld en daarom is te concluderen dat de geselecteerde media journalistieke richtlijnen en idealen niet hebben nageleefd.

De Zuid-Afrikaanse vrouwen bereikten een prachtige plek in de wereldwijde top tien van vrouwelijke vertegenwoordiging in het nationale parlement. En dat zonder veel media-aandacht, daarvoor verdienen ze een groot compliment. Waarom reflecteren de Zuid-Afrikaanse media deze prachtige overwinning niet?

Noot: De resultaten in dit artikel zijn gebaseerd op artikelen van november tot en met januari 2017. Inmiddels hebben Nkosazana Dlamini-Zuma en Baleka Mbete zich officieel kandidaat gesteld voor het leiden van het ANC, vaak gezien als een belangrijke stap op weg naar het presidentschap. Er is zelfs nog een andere vrouwelijke presidentskandidaat van het ANC in beeld gekomen, Lindiwe Sisulu. Omdat het ANC nu geconfronteerd wordt met een crisis van corruptie is het niet meer zeker dat een president van de partij, ook een president van Zuid-Afrika zal worden. 

Foto header: Flickr/ Government ZA