Op 18 februari 2016 gaan de Ugandezen naar de stembus en zal bekend worden of Yoweri Museveni, inmiddels 71 jaar oud, nog langer aan de macht zal blijven. In zijn beginjaren werd hij internationaal geprezen voor zijn vooruitstrevende aidsbeleid en de economische groei dat het land onder zijn bewind doormaakte. Maar de Acholi, een etnische groep woonachtig in de Noordelijke districten, hebben hier weinig profijt van gehad. Zij herinneren zich vooral de twee decennia van oorlog en geweld.
De burgeroorlog
Museveni kwam in 1986 aan de macht met zijn National Resistance Army (NRA) na een vijfjarige guerrillaoorlog tegen het toenmalige bewind. Al snel bleek dat hij het tij van Uganda’s politieke klimaat, gekarakteriseerd door in- en uitsluiting op basis van etnische afkomst, niet zou keren. De Acholi moesten hun belangrijke posities afstaan en werden massaal ontslagen uit het leger. De NRA zou in deze periode ook veelvuldig geweld hebben gebruikt.
Als tegenreactie richtte Joseph Kony in 1987 zijn beruchte rebellenleger op, bekend als de Lord's Resistance Army (de LRA). Het begin van een twintig jaar durende burgeroorlog in Noord Uganda was een feit. De Acholi zouden de aankomende twee decennia slachtoffer worden van de achterdochtigheid en wraakzuchtigheid van beide partijen in het conflict. Geterroriseerd en afgeslacht door de LRA, omdat zij Kony te weinig steun verleenden in zijn strijd tegen Museveni. Opgejaagd en omgebracht door het regeringsleger omdat zij werden bestempeld als LRA-collaborateurs.
Zo kwamen de Acholi geregeld oog in oog te staan met de uit hun eigen gemeenschap ontvoerde kinderen en hun AK47 geweren
Volgens Human Rights Watch zijn er gedurende het conflict tienduizenden burgerslachtoffers gevallen. Daarnaast was, met de teller op 1,1 miljoen Noordelingen in vluchtelingenkampen, tussen de 90 en 95 procent van de populatie uit de Acholi districten ontheemd. In plaats van het bieden van adequate bescherming, riep het regeringsleger de vluchtelingen op om zichzelf te verdedigen tegen de LRA-rebellen, die inmiddels grotendeels uit kindsoldaten bestonden die gedwongen werden om mee te vechten in de strijd. Zo kwamen de Acholi geregeld oog in oog te staan met de uit hun eigen gemeenschap ontvoerde kinderen en hun AK47-geweren.
Stilte rondom Museveni’s oorlogspraktijken
De internationale gemeenschap heeft zich, zowel tijdens als na het conflict (dat in 2006 ten einde kwam), hoofdzakelijk gericht op de LRA en diens, voor velen, onvoorstelbare wreedheden. Talloze organisaties zetten projecten op om de tienduizenden terugkerende kindsoldaten te ondersteunen en het Internationaal Strafhof vaardigde in 2005 de arrestatiebevelen van Joseph Kony en zijn vier topcommandanten uit. Het strafhof werd een handje geholpen door hulporganisatie Invisible Children, die in de omstreden YouTube hit 'Kony 2012', de ruim 100 miljoen kijkers opriep om zich te verenigen in de klopjacht naar de nog altijd voortvluchtige oorlogsmisdadiger.
Met alle ogen op de LRA gericht lijkt Museveni’s overheidsleger (vanaf 1995 de Uganda People's Defence Force (UPDF)), de dans te zijn ontsprongen. Tot grote frustratie van de Acholi. Want waar iedereen het erover eens lijkt te zijn dat de misdaden van de LRA ongekend wreed waren, krijgen de slachtoffers die in handen van de overheidssoldaten vielen, nauwelijks erkenning voor het leed dat hun is aangedaan.
Museveni ontkent tot op de dag van vandaag, op enkele incidenten na, alle beschuldigingen van structurele (oorlogs)misdaden gepleegd door zijn soldaten. Lokale mensenrechtenorganisaties proberen een tegengeluid te laten horen door, middels zogeheten ‘fact finding missions’, de wandaden van de NRA en de UPDF te documenteren . En de Acholi zelf blijven hun verhaal vertellen; over hun ooms die voor hun ogen om het leven zijn gebracht, over tantes die zijn verkracht en over hun bezittingen die hen werden afgenomen voordat zij uit hun dorpen werden weggejaagd en hun hutten in vlammen zagen opgaan.
Hoe verder?
De nasleep van de oorlog is voor de Acholi in het post-conflictgebied nog altijd voelbaar. Het traumatiserende verleden en het verlies van geliefden staat nog vers in hun geheugen. Daarnaast leven ze vaak zij aan zij met de voormalig kindsoldaten die onder dwang van Kony zoveel leed hebben veroorzaakt.
De cultuur van de Acholi kent verschillende verzoeningsrituelen. De nadruk ligt op vergiffenis en niet op straf
Toch lijkt het verzoeningsproces tussen de voormalig LRA rebellen en hun slachtoffers niet het grootste probleem te zijn. “De cultuur van de Acholi kent verschillende verzoeningsrituelen. De nadruk ligt op vergiffenis en niet op straf”, legde een medewerker van de mensenrechtenorganisatie The Justice and Reconciliation Project mij afgelopen zomer uit. “Daarom konden veel voormalig kindsoldaten weer terugkeren naar hun gemeenschappen.”
Waar de Acholi vooral behoefte aan lijken te hebben, is erkenning van hun president voor de oorlogspraktijken van de NRA en UPDF die onder zijn verantwoordelijkheid hebben plaatsgevonden. En dus erkenning voor hun slachtofferschap. Want slachtoffers kunnen hun geweldsplegers niet vergeven zolang ontkend wordt dat de misdaden hebben plaatsgevonden.
Of Museveni op 18 februari zal aftreden of niet, de Acholi hebben er weinig vertrouwen in dat hun president ooit openheid van zaken zal geven over de in de doofpot gestopte misdaden van zijn overheidsleger. “Terwijl onze families zijn vermoord en onze kinderen getraumatiseerd, kijkt Museveni vanaf een afstand lachend toe”, aldus een woordvoerder van de lokale vredesorganisatie The Acholi Religious Leaders Peace Initiative. “Wij blijven ons inzetten voor duurzame vrede en ontwikkeling, maar rekenen niet meer op steun van onze overheid.”
