De positie van vrouwen in Egypte na de revolutie is eerder verslechterd dan verbeterd. In Ana Ana (Arabisch voor ‘ik ben mezelf’) laten vier jonge, creatieve vrouwen hun leven in Caïro zien en de restricties waar ze mee te maken hebben. Oneworld sprak met maakster Corinne van Egeraat en mag 5 x 2 kaartjes voor deze film weggeven.
Allevier de vrouwen in Ana Ana hebben een creatief beroep: Sondos is theatermaakster, Wafaa studeerde architectuur en is fotografe, Nadine werkt mee aan speelfilms en Sarah is videokunstenaar. Ze tonen de zoektocht naar zichzelf, de kunst en de restricties waarmee ze te maken hebben. De 28-jarige Sondos Shabayek begon haar carrière als journalist. Ze raakte echter teleurgesteld in de media tijdens de revolutie op het Tahrirplein, omdat ze zag dat media zich ook tegen je kunnen keren. Sindsdien probeert ze in het theater invloed uit te oefenen.
Schandaal
In één scène in de documentaire zien we haar in het vrouwencompartiment van de metro, waar ze provocerende teksten uitspreekt over wat mannen naar haar roepen als ze over straat loopt. Er wordt heftig op gereageerd. “Wat zeg je en film je het ook nog? Mijn god, dit is een schandaal!” roept een vrouw. “Het is de waarheid”, zegt Shabayek.
"Zo'n actie is niet zonder gevaren, en daarom vind ik Sondos ook zo moedig", zegt Corinne van Egeraat, die Ana Ana samen met haar man Petr Lom maakte. Toen Lom de documentaire Back to the Square maakte, een jaar na de protesten op het Tahrirplein, stuitten de twee op een bijzonder verhaal.
Maagdelijkheidstest
“In die documentaire zit het verhaal van Salwa, destijds één van de vrouwelijke betogers op het plein”, vertelt Van Egeraat. “Deze vrouwen overnachtten daar in tenten op het plein. Later werden ze van prostitutie beschuldigd en werden ze onderworpen aan maagdelijkheidstests, echt een vorm van marteling. We vonden dit verhaal indrukwekkend, en wilden meer doen met de positie van vrouwen in Egypte na de protesten.”
Van Egeraat geeft op dat moment workshops autobiografisch filmen aan jonge kunstenaars in Caïro. “In die workshops kwam er al veel naar voren van wat er speelt rondom de rechten van vrouwen in Egypte. Meiden gingen bijvoorbeeld op tijd naar huis omdat het ‘s avonds gevaarlijk voor ze is. Ze voelen zich gediscrimineerd en bekekend als lustobject, een prooi, met name ‘s avonds."
Volgens Van Egeraat is de situatie in Egypte grimmiger dan voor de revolutie. "Dat is wat ik van vrouwen hoor. Het is onveiliger, door de constante dreiging van de politie en het leger. Vrouwen zijn bang voor seksuele intimidatie en om lastig gevallen te worden. Door de revolutie hebben de vrouwen een glimp van vrijheid opgevangen, maar uiteindelijk is de revolutie in een desillusie gekomen, waarin het leger de macht naar zich toetrekt."
Dagboek
Met vier van de tien deelnemers maakt Van Egeraat Ana Ana. Een groot deel wordt door de vrouwen zelf gefilmd, als een soort dagboek. “Ik ben echt fan van deze filmmethode, omdat je zo veel dichterbij komt,” vertelt Van Egeraat. “Ik denk dat jonge vrouwen uit de Westerse wereld zich zo ook beter met hen kunnen identificeren, omdat het persoonlijker en intiemer is. Beter dan met beelden uit het nieuws.”
Juist daardoor zijn de verschillen tussen vrouwen hier en daar zo goed te zien. "Zij hebben niet dezelfde basisvrijheden als wij", zegt Van Egeraat. "Ze kunnen niet met korte mouwen en een kort rokje over straat, en hebben vaak weinig keuzevrijheid. Maar ze worden juist ook weer gevormd door die restricties. Dit zie je bijvoorbeeld bij Sarah, de videokunstenaar. Zij wilde vroeger danseres worden, maar haar omgeving vertelde haar altijd dat dit niet kon als vrouw. Inmiddels is ze ook te oud om danseres te worden, maar heeft ze een andere vorm gegeven aan haar creativiteit.”
Kunst als statement
Dat is precies wat Van Egeraat en Lom in Ana Ana willen laten zien: hoe creativiteit en kunst altijd een weg vindt, ondanks de beperkingen. “Juist op een plek waar vrijheid onder druk staat, kan kunst een weg zijn om een statement te maken, te protesteren of om te ontsnappen om troost en schoonheid in te vinden. Daarmee gaat de film denk ik niet alleen over beperkingen of een onderdrukkende omgeving, maar ook over de creatieve zoektocht van een kunstenaar naar zichzelf.”
Kijken?
Ana Ana draait sinds 13 maart in de bioscopen. Bekijk hier waar 'ie draait.
