Verhalen vertellen het succes

Verhalen vertellen is al zo oud als de mensheid. Het zit in ons DNA, we houden van verhalen en we brengen er kennis mee over. Maar verhalen vertellen is ook een beproefde evaluatiemethode. Het wordt gebruikt in de Most Significant Change (MSC) methode, ontwikkeld door Rick Davies in de jaren 1990 en nu nog volop in gebruik. Vooral bij onderzoek onder andere culturen en voor de zoektocht naar onverwachte effecten van programma’s kunnen verhalen en het analyseren van die verhalen veel kennis boven tafel krijgen. 

Waarom heb je deze techniek ontwikkeld?
"Ik moest een programma voor vrouwen evalueren in Bangladesh waar heel verschillende activiteiten werden uitgevoerd. De kern van het programma was dat alle vrouwen zelf hun eigen activiteit konden vormgeven, het was dus een participatief project. Al die activiteiten waren heel divers, ik kon niet één standaardvragenlijst ontwikkelen. En omdat het programma participatief was zochten we ook naar een participatieve manier van evalueren en leren. Ik kan me nog goed herinneren dat ik in m’n hotelkamer in Dhaka opeens een ‘aha-erlebnis’ had hoe we het moesten aanpakken."

Hoe werkt het?
"Je vraagt aan deelnemers hun verhaal te vertellen – de meest significante verandering. Als je al deze verhalen hebt geoogst, laat je vervolgens een groep deelnemers naar die verhalen kijken. Zij kiezen zelf in discussie met elkaar het verhaal dat ze het ‘meest significant’ vinden: het verhaal dat de verandering door een programma het meest karakteriseert. In zo’n discussie worden de onderliggende waarden en oordelen van de deelnemers helder. Als Westers onderzoeker heb ik niet het goede denkkader om verhalen te beoordelen. Door de beoordeling door de doelgroep zelf te doen krijg je zicht op dat achterliggende denkkader en dat genereert veel extra informatie. Ook is het interessanter om deelnemers zelf zo’n beoordeling te laten maken. Zij kunnen veel beter dan een onderzoeker duiden wat de belangrijkste verandering is."

Wat is de meerwaarde van MSC-methode?
"Het is een goede manier om zicht te krijgen op onverwachte resultaten. Mensen vertellen veranderingen die je vooraf nooit had bedacht. Het is daarmee een mooie aanvulling op kwantitatieve onderzoeksmethoden. Je kan onverwachte resultaten inventariseren uit deze verhalen en vervolgens via vragenlijsten bij een grotere groep bekijken hoe vaak zulk soort onverwachte effecten voorkomen. Je zet deze methodiek vooral in bij programma’s waarbij deelnemers zelf helpen het programma vorm te geven. Of bij programma’s waarbij je vooraf niet goed weet wat de effecten zullen zijn. Kortom; als je op zoek bent naar onverwachte resultaten. "

Is deze methode dan niet subjectief?
"In alle evaluatiemethoden, of het nu kwantitatief is of kwalitatief, vraag je mensen naar hun ervaringen. Dat is per definitie subjectief. Bij andere technieken doet de onderzoeker vervolgens de analyse. Als een onderzoeker de context en de waarden in een cultuur door en door kent, is dat prima. Maar het kan soms ook belemmerend werken. Onderzoekers nemen hun eigen waardeoordeel mee in hun analyse. In deze methode laat je de doelgroep zelf kiezen. Het is wel heel belangrijk om heel transparant te zijn over het keuzeproces en de reden waarom een bepaald verhaal als meest significant is gekozen. Journalisten vertellen ook verhalen van mensen, maar zijn niet transparant waarom ze nu precies dit ene verhaal kiezen. Door heel transparant te zijn over het keuzeproces en het waarom, ondervang je de ogenschijnlijke subjectiviteit."

Kan ik deze methode ook gebruiken bij mijn eigen programma?
“Je moet goed kunnen luisteren en kunnen doorvragen met open vragen. Niet iedereen vertelt zijn verhaal direct zo maar. Respecteer mensen en hun verhaal. Wees transparant over het hele proces hoe je tot het meest significante verhaal bent gekomen. En gebruik alle andere verhalen om zicht te krijgen op de context en de waardeoordelen van mensen. Dit wordt vaak vergeten.”