‘Een stoer wijf’ noemde RTL-anchor Roelof Hemmen haar. Met een ijzeren optimisme blijft ze geloven dat ze het verschil kan maken in een gespleten land dat het speelveld van een mondiaal conflict is geworden. “De chirurg dekt de patiënt af met een groene doek en opereert op die ene plek. Dat is wat ik doe.” We spreken Caecilia in de bar van Restaurant “1e Klas” op Amsterdam CS. Regels vooraf: geen whodunnit-vragen over de MH-17 en geen politieke inschattingen. Dus beginnen we met een onschuldige vraag:
Waar komt uw betrokkenheid bij Oekraïne vandaan?
“Oekraïne was al langer mijn aandachtsgebied. Mijn vaders familielijn komt uit die regio, op de grens van Wit-Rusland met Oekraïne. De oorspronkelijke achternaam is Pechansky, wat later werd verbasterd naar het meer Nederlands klinkende Van Peski. Tijdens patrouilles kom ik soms een plaatsje met de naam Peski tegen. Het betekent zand, zanderige locatie.”
Caecilia van Peski(1970) is onafhankelijk diplomaat met ruime internationale ervaring. Ze studeerde cultuur-psychologie en internationale ontwikkelingsstudies. Sinds 2002 wordt ze uitgezonden als (verkiezings)waarnemer voor de Organisatie voor Veiligheid eb Samenwerking in Europa en voor de EU, onder andere naar Georgië. Sinds begin mei is ze gedetacheerd bij de OVSE in Oekraïne, eerst in Donetsk, inmiddels in het zuidoosten. Van 2009 tot 2010 was ze de Nederlandse vrouwenvertegenwoordiger bij de VN.
“Het was natuurlijk bizar hoe de omstandigheden rondom dit conflict in het oosten van Oekraïne zich uitrolden. Mensen die vaker dit soort missies doen begonnen elkaar in januari te bellen. Zo van, goh, er zou wel eens een OVSE-missie aan kunnen komen. Ik dacht toen: “ondanks de verschrikkingen zou het voor mij wel een interessant gebied zijn om aan zekerheid en veiligheid te kunnen werken.”
Waarom werd de OVSE er op af gestuurd? In Nederland was het tot voor kort een tamelijk onbekende club.
“De EU wilde wel bemiddelen, Hans van Baalen stond namens de Europese Liberalen op Maidan. Maar geen enkel land in de regio is EU-lid, dus dan krijg je een eenzijdige inmenging. Oekraïne en Rusland zijn allebei lid van de OVSE, dat is een uniek gegeven en geeft kracht. Daarmee maakte de OVSE, die pakweg het laatste decennium een minder zichtbare rol had gespeeld, een vorm van revival door.”
De bewoners keren zich niet tegen onafhankelijkheid van het oosten, maar zeggen wel: weg met dit gedoe, we willen gewoon vrede
“In het oosten van Europa is de OVSE trouwens veel meer bekend, omdat ze daar – bijvoorbeeld in Georgië – zichtbaar actief is. Niet veel Nederlanders komen in die gebieden en de interesse in de voormalige Sovjet Unie is in Nederland nooit zo beduidend geweest als bijvoorbeeld in Duitsland. Je moet toch een beetje Russofiel zijn om naar Moskou te gaan. En wie is er ooit in de Kaukasus of Centraal Azië geweest?”
Voor ons is Oekraïne heel lastig te peilen. De loyaliteit lijkt bijna per stad te verschillen. Hoe krijg je daar zicht op?
“We hebben tien Field Offices en momenteel een kleine driehonderd waarnemers aan de grond. Daarmee bestrijken we in principe alle regio’s. Ik opereer vanuit het zuidoosten, in een gebied dat loopt vanaf de Krim tot aan Mariupol. Omdat de OVSE een neutraal standpunt inneemt, noemen wij de nieuwe scheidslijn een ABL; Administrative Boundary Line. Geen grens dus, want daarmee geef je zo’n lijn een subjectieve identiteit.”
“Oekraïne is een verdeeld land. In het westen richten veel mensen zich op Europa, het oosten kijkt eerder naar Rusland, maar met allerlei nuances tussenin. Ik werk in een Russisch sprekende regio, maar toch wil men hier merendeels de Russen weg hebben uit de Krim. De bewoners keren zich niet tegen onafhankelijkheid van het oosten, maar zeggen wel: weg met dit gedoe, we willen gewoon vrede.”
“Het is een landbouwgebied dat door het conflict ontwricht is, onder andere omdat de irrigatie van de velden op veel plaatsen is onderbroken. En waar eerst de vrachtwagens gewoon de Krim inreden, geladen met producten, staan de trucks nu soms meer dan twee dagen voor een checkpoint. Je lading tomaten kun je dan wel weggooien. Ik spreek met die chauffeurs. Eentje zei: ‘ik word niet betaald per uur, maar per afgelegde afstand. Nu sta ik meer stil dan dat ik kilometers maak. De benzineprijs is bovendien enorm gestegen, dus aan een rit verdient ik nu niet eens genoeg om nieuwe benzine voor de volgende lading binnen te halen.’ Een ander zei: ‘eerst reed ik vanuit Donetsk naar het westen met mijn lading ijsjes, maar daar willen ze ons ijs niet meer.’ Je ziet met dit soort voorbeelden hoe moeilijk het voor veel mensen is om nog hun geld te verdienen.”
Uit dit soort groepen rekruteren de separatisten hun mensen?
“Daar kan ik geen antwoord op geven, het is een diverse groep. Eerst was het karakter meer dat van een sociaal oproer, mensen die een uitweg zochten uit hun uitzichtloze situatie, type ‘de vriendelijke mijnwerker die vecht voor een menswaardiger bestaan’. Maar al snel verhardde de situatie en kwamen ook andere elementen naar voren.”
Maar in het begin was het conflict minder etnisch getint dan wij dachten?
“Laat ik het zo zeggen: ik denk dat de ongelijkheid en de uitzichtloosheid een belangrijke factor zijn geweest. Al was er in Donetsk ook veel geld. Vraag was alleen in wiens handen dat geld was. In Donetsk is een prachtige opera, een mooi ballet en een concertzaal. In de winkels waren mooie Europese spullen te koop. Maar had de gewone burger genoeg middelen om daar gebruik van te maken?”
Waar is het misgegaan met Oekraïne?
“Het is een heel groot land dat min of meer centraal bestuurd wordt. Mensen in een verder weg gelegen regio kunnen zich achtergesteld voelen omdat ze naar hun idee niet evenredig profiteren van het aanwezige geld en de kansen die er liggen. Of er is wel geld in hun stad, maar dat is in handen van slechts een beperkte groep. In het oosten werken veel mensen in de mijnen. Dat is een ellendig bestaan met lage lonen, veel ongelukken en een slechte gezondheid. Door het vertrek van Janoekovitsj kreeg je wat ik het abandoned child syndrome noem. De president die vaak voor het oosten in het krijt trad, want hij was Russisch georiënteerd, was ineens weg. Burgers voelden zich in de steek gelaten en verloren de man waarop ze dachten te vertrouwen.”
Hoe ziet een typische dag van monitor Caecilia van Peski eruit?
“Die vraag krijg ik vaker, en ik leg het graag uit. Wat ik vooral doe is patrouilles rijden, onderweg zijn, zo veel mogelijk zien. Daarbij proberen mijn collega’s en ik te analyseren wat we horen en zien, op basis van verschillende bronnen en perspectieven. Je dient een zekere voorkennis te hebben, bijvoorbeeld om snel militaire insignes te kunnen herkennen. Ik maak onderdeel uit van een strategisch team dat zich richt op politiek-militaire zaken. Ik moet vlug in kunnen schatten wat iemands rang is, en welke wapens hij gebruikt. En of hij überhaupt een militair is, of dat hij zijn uniform bij de dump heeft gekocht.”
“Nu houd ik me bezig met militaire ontheemden. Een Oekraïens bataljon dat zijn post in Belbek op de Krim moest verlaten. Hoe is hun terugtocht verlopen? Kunnen ze weer integreren in de maatschappij? En hoe maken hun gezinnen het, die hebben tenslotte ook veel meegemaakt?” Ook het verkeer over en weer de ABL krijgt aandacht. Als het voor mensen moeilijker is om zich vrij te bewegen, dan beperkt dat hun freedom of movement.”
Na het meemaken van verschillende oorlogssituaties ben ook ik een ander mens geworden
Wie worden er waarnemer?
“Ze zeggen wel eens, een tikkeltje ironisch, dat het gaat om drie menstypen: de missionary, de mercenary (huurling, red.)en de mad man. De missionaris is wellicht degene die het meest begaan is met de bevolking, die iets voor de mensen wil doen. Hij wil werken voor de vrede. De mercenary doet het voor het geld. En de mad man? Die heeft inmiddels te veel van dit soort missies meegemaakt.”
U bent de missionaris?
“Laat ik het zo zeggen, ik hoop dat ik daar aspecten van heb. Maar we hebben ook allemaal iets van de huurling, en zelfs ook van de mad men. Na het meemaken van verschillende oorlogssituaties ben ook ik een ander mens geworden.”
De informatie die de waarnemers verzamelen, naar wie gaat die?
“Die informatie gaat trapsgewijs, eerst via Missie Headquarters in Kiev, naar Wenen. Daar bevindt zich het hoofdkantoor van de OVSE. Vanuit daar gaat de informatie naar alle 57 lidstaten.”
Wat is er naar u weet gebeurd met de totnutoe verzamelde informatie?
“De verschillende betrokken regeringen, die van de 57 lidstaten, gebruiken de vergaarde informatie voor hun eigen binnenlandse- en buitenlandse veiligheidsbeleid. Dat doen dus ook de landen in de betrokken regio zelf. Vervolgens is de informatie gebruikt bij de verschillende onderhandelingen en rondetafelgesprekken. Ook het tweede mandaat van de OVSE Missie – dat loopt tot maart volgend jaar – is op onder meer de door de monitors ingewonnen informatie gebaseerd. En elke dag verschijnen er rapporten op de OVSE-website. Elke Nederlandse burger kan die inzien, dat is transparant.”
Het afgelopen jaar was zwaar voor u U moest de ramp met de MH-17 en de dood van uw vriend verwerken, was persoonlijk ook niet zonder gevaar. Tegelijkertijd moest u op basis van neutraliteit blijven opereren. Dat moet niet makkelijk geweest zijn.
“Ik ben er denk ik wel in geslaagd de ramp met de MH17, en daarmee ook de dood van mijn vriend Pim (de Kuijer, red.), als een gegeven in mijn werk te beschouwen. Als je begint na te denken hoe verschrikkelijk dit is voor de nabestaanden – dan is dat gekmakend. De ouders van Pim hebben me gevraagd om een zakje aarde uit het rampgebied mee te nemen. Dat gaf mij, hoe klein ook, een handelingsperspectief. Toen ik naar hen onderweg was om dat zakje zand te af te geven, voelde ik de Oekraïense aarde en daarmee ook Pim dichtbij. Ik ben blij dat ik dat voor zijn ouders heb kunnen doen.”
“Op de langere duur moet je in dit werk uitkijken dat je niet ontworteld raakt, geen thuis meer hebt. Je hebt mensen die heel stoer zeggen: de wereld is mijn thuis. Voor mijzelf is het niet zo goed om louter global citizen te zijn. Ik heb behoefte aan wortels, aan een kring van mensen die kunnen zeggen: je bent veranderd. Zo kan ik ook mijzelf in de gaten houden, door middel van waarneming.”
Wie doen dat bij u?
“Ik heb het geluk dat ik al lang in dezelfde stad, dezelfde wijk woon. Een stad zonder kapsones (Tilburg, red.), waarin ik gewoon mijzelf kan zijn. Daar ben ik geworteld. Voor mijn buren blijf ik gewoon dat meisje met die rubber laarzen die met haar hondje haar rondje door het bos doet. Al is mijn hondje dan in januari gestorven.”
Veruit de meeste mensen hebben iets goeds in zich. Daar wil ik oog voor houden, al heb ik door de jaren heen wel een existentiële angst ontwikkeld voor het gevaar in onze wereld
Maar u kunt niet met al uw verhalen naar de buurman.
“Dat is in mijn geval ook wel weer verdrietig. Mijn ouders zijn al lang geleden overleden. Ik heb geen partner. Ik heb wel nog een zus. Maar mijn intieme kring is klein, dat zijn zaken die je niet zomaar kunt vervangen.”
En uw mensbeeld?
“Overal ontmoet je ook fijne mensen. Toen ik na de ramp met de MH17 en na een kort verlof in Nederland terug in Oekraïne kwam, hadden mijn Oekraïense buren bloemen neergelegd bij mijn voordeur. Mijn eigen kleine bloemenzeetje, zoals ook bij de Ambassade in Kiev en op Schiphol. Ik voelde mij daar intens door bewogen. Veruit de meeste mensen hebben iets goeds in zich. Daar wil ik oog voor houden, al heb ik door de jaren heen wel een existentiële angst ontwikkeld voor het gevaar in onze wereld.”
U bedoelt: ook in Nederland kan het verkeerd gaan?
“Ja, net als op iedere andere plek in de wereld. Ik was kind in de jaren zeventig, groeide op in Zwitserland, mijn wereld was heel mooi. Kunt u me de weg naar Hamelen vertellen? En Stuif es in, die sfeer. De Koude Oorlog, dat was een abstracte dreiging. Van mijn ouders mocht ik als klein kind overal alleen heen. Nu denk ik: wat leven we in een godsgruwelijk gevaarlijke wereld.”
Bent u bang dat u in een conflict verzeild bent geraakt dat ook militair gezien een botsing tussen grootmachten in kan houden?
“Ook daar wil ik geen voorspellingen over doen. Als ik de hoop verlies…”
Komt het nog goed in Oekraïne?
“Er is altijd perspectief op vrede, in welke situatie dan ook. Het heeft te maken met ‘willen we dat en werken we daaraan’. Heel veel mensen in Oekraïne willen dat, en velen werken daaraan.”
“Als individu, in dit geval als waarnemer, kun je een verschil maken. Daar geloof ik in. De situatie in Oekraïne is niet zo dat mensen elkaar individueel te lijf gaan. Er ligt wel een gevaar in meer verdekte, guerrilla-achtige praktijken, die ondergronds lang door kunnen gaan. Zo’n situatie houdt dan aan en kan veel kwaad doen. De mensen die daarvoor verantwoordelijk zijn hebben een andere plek in de maatschappij nodig; één die niet om die agressie vraagt. Het vraagt wel om banen bijvoorbeeld, en zicht op vooruitgang. Dat wordt in een land met meervoudige en complexe problemen een hele uitdaging.”
