Achtergrond

Undercover in Nederland en Afrika

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Voor een gehoor van ruim honderd aanwezigen presenteerden drie undercoverjournalisten afgelopen donderdag hun uiteenlopende verhalen tijdens de eerste OneWorld Live, in samenwerking met ZAM en de Vereniging Voor Onderzoeksjournalisten (VVOJ). De avond werd geleid door Nico Haasbroek en Sanne Terlingen, beiden aanvankelijk gemaskerd om hun solidariteit te betuigen met de Ghanese journalist Anas Aremeyaw Anas (achter gezichtsverhullende roodwitte slierten aan zijn hoed), van wie online geen afbeelding te vinden is, tenzij in een van zijn vermommingen. Als een moderne Gunther Wallraff neemt hij talloze personae aan om zijn undercoverwerk te kunnen doen.

[[{“fid”:”34650″,”view_mode”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”TedTalk van Anas Aremeyaw Anas over zijn werkwijze: name, shame and jail”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”TedTalk van Anas Aremeyaw Anas over zijn werkwijze: name, shame and jail”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“alt”:”Anas Aremeyaw Anas: How I named, shamed and jailed”,”class”:”file-file-styles-artikel-halve-breedte media-element”}}]]Anas vertelde in 2013 in een Ted Talk over zijn werkwijze: name, shame and jail.

Ghana is een mer à boire voor onderzoeksjournalisten: uit de indrukwekkende lijst van producties die Anas gemaakt heeft en de prijzen die hij inmiddels in de wacht heeft gesleept lijkt het alsof er geen sector in de Ghanese maatschappij is zonder corruptie en fraude. Dat bleek ook Anas’ adagium: name, shame and jail, waarbij dat laatste wel wat gefrons in de zaal opleverde. Maar Anas benadrukte dat een journalist de maatschappij geeft waar het behoefte aan heeft, en dat is in Afrika iets anders dan in West-Europa.

Panic-button
Anas begeeft zich in zeer gevaarlijke situaties, maar kon niet genoeg benadrukken dat hij altijd in een team werkt, met een tot in de kleinste details uitgewerkt scenario, inclusief een ‘panic-button’ die ervoor moet zorgen dat hij maximaal twintig minuten later hulp krijgt mocht er iets gebeuren. "Vanwege die voorbereiding, ben ik nooit bang", zei hij.

Ik ben nooit bang

Uit Ivoorkust was Selay Kouassi aanwezig, beroemd om zijn grote co-productie met journalisten uit verschillende Afrikaanse landen waarin hij de claims van fair trade ontmaskert (zie ook het filmpje van Metropolis bovenaan dit artikel). Hij werkt niet in vermomming, maar neemt wel rollen aan. Ook zijn werk is gevaarlijk: zijn productie over soccerkids, de trafficking rond voetbaltalentjes bracht hem in niet echt frisse werelden. Een bescherming biedt internationaal publiceren, wat bijvoorbeeld The Guardian doet en ZAMmagazine.

Na de pauze (met een uitleg van make-upartist ‘Carla’ over het belang van goede vermommingen) vertelde Zembla-journalist Ton van der Ham over zijn undercoverproducties over vieze ziekenhuizen. Natuurlijk van een andere orde dan het undercover werk van zijn Afrikaanse collega's, maar het gaat ook om een andere maatschappij. 

Phishing
De discussie met de zaal spitste zich toe op een aantal casussen die Haasbroek en Terlingen de aanwezigen voorlegden: was undercover in de genoemde gevallen nodig, of was het verhaal ook op een andere manier te verkrijgen geweest?

Dit is geen journalistiek maar toneelspel

Een van de genoemde voorbeelden was Onno-gate, wat bij Anas een geschokte reactie opleverde: "Dit is geen journalistiek maar toneelspel", zei hij, omdat het geen enkel publiek belang diende. "In Ghana zouden acteur en journalist voor de ethische commissie zijn gesleept vanwege phishing. Waarschijnlijk zouden ze in de gevangenis zijn beland."

Een andere case: gedurende vier maanden infiltreerde de Nigeriaanse journaliste Tobore Ovuorie kringen van mensenhandel, met name van prostituees die op betere omstandigheden hopen in Europa. Ovuorie was er getuige van hoe twee vrouwen werden onthoofd voor hun organen, een gruwelijke bijhandel.

Volgens Anas had Ovuorie niet in deze situatie mogen komen, en Evelien Groenink van ZAM (die betrokken was als begeleider bij het verhaal) bevestigde dat Ovuorie, buiten de afspraken om naar een kamp was gegaan waar de vrouwen werden vastgehouden.

Uiteindelijk was de heersende overtuiging in de zaal toch dat undercover in Nederland zelden strikt noodzakelijk is, dat het bij ons al gauw op toneelspel en uitlokking lijkt en dat het in Afrikaanse landen bijna niet anders kan. Waarbij behartigenswaardig was hoe goed de aanwezige Afrikaanse journalisten zich op een undercover-operatie voorbereidden, met een uitgebreid team en uitputtende voorzorgsmaatregelen. Waaronder ook een diepgaande onderdompeling in de rol die je gaat spelen.

Selay: “If you don’t fit. you do not go”.

Verslag via vvoj.nl/ Tricia Bots

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons