“Dankzij tolerantie ontmoet je nieuwe mensen, zodat je nog eens wat anders eet, nieuwe rituelen ontdekt, een leuke hobby vindt en onverwachte ervaringen hebt. Door het gebruik van tolerantie kom je in aanraking met al het moois dat ons land te bieden heeft.”
[[{“type”:”media”,”view_mode”:”media_large”,”fid”:”17802″,”attributes”:{“height”:260,”width”:178,”class”:”media-image media-element file-media-large”}}]]
Dit is de oproep van de nieuwste SIRE-campagne ter promotie van het ‘medicijn’ tolerantie. Tolerantie als product; SIRE presteert het om de oplossing voor een onverdraagzame samenleving te reduceren tot een reclamespot van dertig seconden. De gekozen beelden zijn een karikatuur van verschillende groepen in onze samenleving. Daarbij verzandt het verzoek tot interactie met de ‘onbekende’ mede-Nederlander in een flashy stereotypering van moslims, joden, transgender en de autochtone Nederlander uit de negentiende eeuw. Als klap op de vuurpijl wordt de aanprijzer van het medicijn onder handen genomen door een Turkse olieworstelaar. Frieda Ulsamer de Waard van reclamebureau Doom&Dickson benoemt deze gevoeligheid tijdens de aftrap van de campagne: ‘‘We vonden het een moeilijk onderwerp. Je gaat al snel denken in groepen, dus intolerantie naar buitenlanders, homo’s of religies. Dat wilden we vermijden.” (‘SIRE lanceert campagne tolerantie’, Adformatie, 3 november 2012)’.
Andersdenkenden
De heer Van Dale leert ons dat tolerantie refereert aan een ‘bereidheid om andersdenkenden te verdragen’. Op het eerste gezicht een nobel streven, maar toch zitten er aan aantal addertjes onder het gras. Het concept gaat uit van de aanname dat het ondergaan van tolerantie is voorbehouden voor groepen of individuen die anders denken; het is daarmee onmogelijk om gelijkgestemden te tolereren. Immers zij staan al aan jouw kant, zijn al onderdeel van jouw groep of gedragen zich zoals jijzelf. Het specifieke gevaar schuilt in de relatie tussen de eigen persoon en andersdenkenden, waarin een machtsverhouding, zoals bij het tolereren van minderheden, vaak onbenoemd aanwezig is.
De bijsluiter
SIRE vermeldt in zijn ‘bijsluiter’ niet de daadwerkelijke inhoud en bijwerkingen van het medicijn tolerantie. ”Tolerantie betekent dat je er mee moet leren leven. Je tolereert een jankend kind naast je in het vliegtuig. Maar het kan je nog altijd pisnijdig maken.’’ (‘Een verlichte samenleving tolereert haar Zwarte Piet’, Trouw, 2 december 2012). De synoniemen voor het concept tolerantie (doorlaten, dulden, gedogen, toelaten, velen en verdragen) versterken het vermoeden dat een lading vanuit het negatieve en reactionaire leidend is. Daarmee roept het dus niet per se op tot een positieve interactie met nieuwe mensen, zoals de campagne beoogt. Het heeft immers niets van doen met een oprechte interesse voor de ontmoeting met andermans religie, nationaliteit of seksuele oriëntatie.
Make-over
Het is juist de gemeende belangstelling tot kennismaking, met begrip als mogelijke bijwerking, die mist in bijvoorbeeld het ‘Zwarte Piet is racisme’-debat. Waar het gesprek vaak wordt geminimaliseerd tot een oppervlakkig ‘voor of tegen’ ontbreekt soms de oprechte nieuwsgierigheid naar de heftige emoties die ieder jaar schuil gaan onder de feitelijke argumenten van weerszijden. Tolerantie is ingeburgerd in de Nederlandse taal en wordt vaak genoemd bij juist die elementen waar Nederland trots op mag zijn. Toch is het niet toereikend en klaar voor een make-over. Zwarte piet ook?
