Oud-justitieminister Chan Santokhi zei al bij aanvang van het 8 december strafproces dat deze rechtszaak een “testcase”zou worden voor “Suriname als democratische rechtsstaat”. Ik leg voor nu even terzijde of Suriname een volwaardige democratie is, maar een bijna volwaardige rechtsstaat is het zeker. Bijna, omdat het Constitutioneel Hof dat wetten en hoger beroep vonnissen moet toetsen, er nog altijd niet is, ondanks grondwettelijke bepalingen. Bijna, omdat uit het relaas van de Krijgsraad op de zitting van vrijdag 11 mei blijkt dat enorme lacunes in de Surinaamse wetgeving bestaan met alle consequenties van dien voor slachtoffers, verdachten, rechterlijke macht, advocatuur en de openbare aanklagers.
Heel consciëntieus bepaalde de Krijgsraad aan de hand van bepalingen in de Grondwet, het Wetboek van Strafvordering en het Amerikaans mensenrechtenverdrag dat Suriname in 1987 ratificeerde, dat het 8 december strafproces tijdelijk wordt opgeschort totdat het openbaar ministerie de amnestiewet van 5 april heeft getoetst aan de artikel 131 uit de Grondwet. Ook wil de Krijgsraad dat het OM nagaat of zij werkelijk niet bevoegd is tot verdere vervolging, ondanks aanname van de amnestiewet van 5 april. De groep van drie rechters gaf in haar betoog van vrijdag middels wettelijke bepalingen aan dat zowel het OM als de rechterlijke macht bevoegd zijn te oordelen over de amnestiewet. Tot nu toe is het OM aan toetsing voorbijgegaan door te stellen dat een nog op te richten Constitutioneel Hof dit moet doen. In feite zegt de Krijgsraad dat het OM opnieuw haar huiswerk moet maken, en zij dan tot een andere conclusie zal komen. Namelijk doorgaan met vervolging.
Decemberverdachten voorlopig ontslagen van vervolging
Dit voorlopig vonnis betekent ook dat vervolging van alle verdachten in het 8 december strafproces opgeschort wordt omdat dit proces door voorlopig is stopgezet. Totdat er een speciale zitting is gehouden waar het OM in de hoedanigheid van auditeur-militair Roy Elgin haar standpunt over amnestiewet kenbaar maakt. Dit voorlopig vonnis betekent ook dat de Krijgsraad vrijdag geen oordeel heeft geveld over de amnestiewet. Ze zegt dat ze daartoe wel bevoegd is, maar dit kan doen nadat het OM haar standpunt heeft bepaald.
[[{“type”:”media”,”view_mode”:”media_large”,”fid”:”15162″,”attributes”:{“height”:532,”width”:800,”style”:”width: 250px; height: 100px; float: right;”,”class”:”media-image media-element file-media-large”}}]]
Als je zwart kijkt, dan heeft de groep van drie rechters in de burgerkamer en vervolgens de drie rechters in de militaire kamer – elk onder leiding van Krijgsraadpresident Cynthia Valstein-Montnor – op ingenieuze wijze de bal terug gekaatst richting OM, om zo gevrijwaard te blijven van het predicaat boeman. Want degene die als eerst zegt dat amnestiewet toepasbaar is in deze zaak en daar consequenties uittrekt, zal het protest van de nabestaanden van de 15 acht december slachtoffers plus alle overige tegenstanders over zich heen krijgen. Wie als eerst aangeeft dat amnestiewet niet toepasbaar is in dit proces en daar consequenties aan verbindt (doorgaan met proces) omdat het inmengt in een al lopende zaak zoals Valstein-Montnor in haar uiterst moeilijk te volgen betoog herhaaldelijke malen nadrukkelijk aangaf, zal een ongekend protest van de kant van de amnestievoorstanders – de regering van Suriname – over zich heen krijgen.
Zelf zie ik zaken erg wit, oftewel ik ben net als veel nabestaanden zoals broer van vakbondsleider Cyrill Daal, Eddy Daal, ‘voorzichtig optimistisch’. Het voorlopig vonnis van vrijdag is geen om-de-hete-brij-draaierij, waar je niets mee kunt, zoals een furieuze Irvin Kanhai, advocaat van hoofdverdachte Bouterse aangaf tegenover journalisten. Het is een aanzet tot een daadwerkelijke weg uit de ontstane impasse. Ondanks het feit dat het met haken en ogen schort aan de Surinaamse wetgeving en de Krijgsraad de wetgever hiervoor op haar donder gaf. De wetgever is in deze niet alleen deze regering en dit parlement, maar alle parlementen en regeringen sinds de geboorte van de republiek. Ondanks het feit dat het Constitutioneel Hof er nog niet is – ook dankzij deze zelfde wetgever – wist de Krijgsraad aan te tonen dat zij wel bevoegd is de amnestiewet te toetsen.
Door de manier waarop de Krijgsraad puntsgewijs aangaf waar amnestiewet recht deed en waar niet, kan straks bij de onvermijdelijke toetsing van de wet, niemand zeggen dat het oordeel lukraak, zonder steekhoudende argumenten is geschiedt.
Materiele beslechting
Waar de Krijgsraad recht deed richting voorstanders van de amnestiewet is door wettelijk aan te tonen dat deze wet niet indruist tegen de rechten van de slachtoffers vanwege het feit dat in de wet de instelling van een waarheids- en verzoeningscommissie is voorzien. Dankzij een bepaling opgenomen in de wet, worden volgens het Amerikaans mensenrechtenverdrag geen misdaden tegen de menselijkheid straffeloos worden gesteld. Een heel andere zaak is of er volgens de Surinaamse grondwet sprake is van misdaden tegen de menselijkheid. Als ik de Krijgsraad goed begrijp, is dit 1 van de lacunes in de grondwet van Suriname.
Waar het betoog van de Krijgsraad vrijdag recht deed richting slachtoffers en nabestaanden , is dat constant benadrukt werd dat sprake is doorkruising van een bestaande rechtszaak en dat de amnestiewet van 5 april misdaden waartegen al een vervolging is ingesteld, straffeloos stelt. Uit de manier van accentueren begreep ik uit de ondertoon van de Krijgsraad dat dit zeer afkeurenswaardig is. Daarnaast benadrukte de Krijgsraad het recht van nabestaanden, maar ook het recht van verdachten – op materiële beslechting (het vellen van een eindoordeel, oftewel uitspreken van een vonnis red) van deze reeds lopende rechtszaak binnen een redelijke termijn.
[[{“type”:”media”,”view_mode”:”media_large”,”fid”:”15154″,”attributes”:{“height”:536,”width”:800,”style”:”width: 250px; height: 168px; float: right;”,”class”:”media-image media-element file-media-large”}}]]
Wanneer je zaken die vrijdag gezegd zijn op een rijtje zet, koerst de Krijgsraad erop dat het OM tijdens een nader te bepalen datum per beschikking speciaal uitgeschreven zitting – het zal dan geen formeel geen zitting zijn in het 8 december strafproces – zal zeggen dat ze inderdaad volgens artikel 131 van de grondwet, bevoegd is om te oordelen over amnestiewet en volgens andere wettelijke bepalingen waaronder artikel 5 van de grondwet, bevoegd is tot het voortzetten van rechtsvervolging van de verdachten. Zodra het openbaar ministerie dit heeft aangegeven – de vraag is natuurlijk of zij dit daadwerkelijk zal doen – zal de Krijgsraad vervolgens de wet toetsen waarvan zij zelf al zegt dat ze daarover mag oordelen. Gezien de lijn van het betoog vrijdag en de bepalingen waarop de Krijgsraad nadruk oplegde – amnestiewet doorkruist een lopend rechtsproces; zowel nabestaanden als verdachten hebben recht op materiële beslechting – zal het 8 december proces gewoon doorgaan en zal er een vonnis worden geveld.
Baas Bouterse
De emoties liepen hoog op tijdens de zitting van vrijdag. Niet alleen de advocaten waren verontwaardigd. Ook verdachten waren duidelijk teleurgesteld dat het proces ondanks de amnestiewet, niet per direct was stopgezet. Nabestaanden bleven achter in vertwijfeling. Wat zegt de Krijgsraad nu precies? Hoe nu verder? Toen ik verdachte Imro Themen vroeg wat hij vond van de zitting en of hij gebruik zou maken van de mogelijkheid tot hoger beroep, kreeg ik een scheldkanonade over mij heen. Ik zou staatsvijand zijn, een *futoboi van de kolonisator die hier in Suriname haar euro’s komt weghappen….
Hoe het proces ook verder afloopt, blij ben ik te constateren dat de Krijgsraad niet bezweken is onder de enorme druk van de voorstanders van de amnestiewet om het 8 december proces per direct stop te zetten. De Krijgsraad heeft duidelijk naar argumenten gezocht om het proces wel door te laten gaan. Alle ogen zijn nu gericht op wat de auditeur-militair gaat doen. Zal hij zoals de Krijgsraad hem op heeft gewezen, beslissen tot het voorzetten van vervolging en dus verwerping van de amnestiewet in deze zaak of komt hij tot een andere conclusie? In ieder geval hoop ik niet dat het OM een beslissing neemt onder bedreiging en intimidatie van de zijde van de voorstanders van amnestie en dus stopzetting van het 8 december strafproces, maar een oordeel velt.
Dat het auditeur-militair Roy Elgin geintimideerd kan worden is niet ondenkbaar, al is de kans hiertoe nog zo klein.. Vanuit regeringswege is de afgelopen weken middels een nogal intimiderende mediacampagne koste nog moeite gespaard om de amnestiewet toepasbaar te verklaren en het proces op te schorten. Dit zou wettelijk gezien het enige juiste zijn. De juridisch adviseur van het staatshoofd, advocaat Jennifer van Dijk-Silos, kwam daags voor de zitting van vrijdag met een verklaring dat erop neerkwam dat het geen enkele andere kant op kan gaan dan het 8 december proces te staken. Haar woorden waren nog mild vergeleken met de regen van intimidatie en uitingen van vijandschap die president Desi Bouterse ontstak richting alle tegenstanders van de amnestiewet. Tijdens een zogeheten Eenheids- en Verzoeningsmanifestatie van zijn hernieuwde regeringscoalitie zaterdag 5 mei, verklaarde hij deze groep tot staatsvijanden die als *futoboi van de kolonisator, niet alleen voor tweespalt binnen Suriname zorgden,maar bezig zijn met ondermijning van het wettelijk gekozen gezag, oftewel de regering Bouterse. Deze groep zou de eenheid en verzoening die zijn regering voorstaat willen torpederen, maar het zou ze niet lukken, “zolang Bouterse leeft”, sprak de NDP-leider die duidelijk daar stond als hoofdverdachte en niet als staatshoofd. Want “Bouterse is baas” , – hij noemde zichzelf herhaaldelijk Baas Bouterse- riep de politiek leider schijnbaar razend van angst. Bang over wat hem te wachten staat wanneer deze groep critici niet wordt gestopt.
[[{“type”:”media”,”view_mode”:”media_large”,”fid”:”15161″,”attributes”:{“height”:532,”width”:800,”style”:”width: 250px; height: 166px; float: right;”,”class”:”media-image media-element file-media-large”}}]]
Baas Bouterse’ riep zijn duizenden ‘aanhangers’ vanaf een podium op het Onafhankelijkheidsplein in hartje Paramaribo op deze groep te bestrijden, hiermee juist de tweedeling in de samenleving aanwakkerend, terwijl hij met de mond belijdt te gaan voor eenheid.
Het woord aanhangers moet tussen haakjes worden gelezen, omdat een groot deel door hun respectievelijke politieke partijen met bussen en handgeld naar het Plein waren gehaald… Zij die daar uit eigen beweging waren gekomen, waren gedreven door nieuwsgierigheid of Bouterse werkelijk zoals die nacht daarvoor via nu.nl naar buiten was gebracht, om vergiffenis zou vragen voor de 8 december moorden. Dat deed hij dus niet. In plaats daarvan zette het staatshoofd aan tot haat tegen andere Surinaamse burgers die het niet met hem eens zijn en liet hij deze ‘wij’ versus ‘zij ‘ gedachte kracht bij zetten door 1 van zijn hofnarren (synoniem voor futoboi door auteur van deze column bedacht, red), ‘dominee ‘Steve Meye. Anderen waren enkel en alleen gekomen naar het Plein vanwege het vooruitzicht op gratis eten en drinken.
Geen eenheid en verzoening, maar tweedeling en vijandschap
De eenheid die Bouterse nastreeft, is er eentje voor allen die hem blindelings, zonder nadenken, kritiekloos, achterna lopen. Hoe Baas Bouterse Paul Somohardjo en Ronnie Brunswijk, de leiders van coalitiepartijen Volksalliantie en A Combinatie, tot een *brasa op het podium heeft weten te bewegen, ter teken van eenheid en verzoening , valt te raden. Het vooruitzicht op meer politieke en economische macht, hoogstwaarschijnlijk voorgeschoteld onder een haag van misleiding en intimidatie, zijn de ingrediënten geweest die geleidt hebben tot de verzoening daar op het podium op die bewuste 5 mei.
Dezelfde dag waarop de actiegroep ‘Jongeren tegen Amnestie’ – ver voor de organisatoren van de Eenheidsmanifestatie, een protestmanifestatie had gepland. Deze jongerenprotestmanifestatie liep op een fiasco uit in de zin dat er nauwelijks jongeren waren komen opdagen. Volgens initiatiefnemer en woordvoerder Sharona Lieuw-On omdat veel jongeren door hun ouders gewaarschuwd waren geworden niet mee te doen.
[[{“type”:”media”,”view_mode”:”media_large”,”fid”:”15164″,”attributes”:{“height”:536,”width”:800,”style”:”width: 250px; height: 168px; float: right;”,”class”:”media-image media-element file-media-large”}}]]
Bang geworden vanwege alle intimidatie dankzij de niet aflatende mediacampagne van de regering waar nu zelfs een populaire rapper is ingezet om een pro-amnestie riedeltje te verkondigen. Bang geworden door incidenten als de doodsbedreiging van journalist Gail Eijck die zich in een repo rtage van de stille tocht van 10 april waar duizenden aan deelnamen, zich kritisch uitliet tegen amnestiewet en haar sympathie uitsprak over de loop. Een ander journalist, Joyce Abdoellakhan, moest haar kritisch programma op de radio staken, nadat de eigenaar van het radiostation bedreigd was geworden. Dit alles weerhield het Comite Behoud Rechtsstaat Suriname gelukkig niet om een petitie tegen de amnestiewet van 5 april in te dienen bij het parlement. Op dinsdag 8 mei waren opnieuw duizenden op de been in de straten van Paramaribo. Het leek wel of de woorden van Bouterse hen juist hadden gesterkt in de overtuiging dat wat zich in Suriname aan het voltrekken is vanuit de huidige politieke machthebbers, moet worden gestopt.
5 mei
Toeval of niet. 5 mei, de dag van de Eenheidsmanifestatie waar Baas Bouterse alle critici van de amnestiewet tot staatsvijand verklaarde, zou ook de verjaardag zijn geweest van Surindre Rambocus. Van alle vijftien critici die zijn vermoord, is hij Bouterse’s grote opponent geweest omdat deze militair uit de groep van zestien in maart 1982 heeft geprobeerd hem met een tegencoup de macht te ontnemen. Uiteindelijk heeft Rambosuus deze daad met zijn dood moeten bekopen. Volgens verklaring van 8 december verdachte, tevens getuige, Ruben Rozendaal, was Rambocus 1 van de 2 vermoorde acht decemberslachtoffers die Bouterse eigenhandig zou hebben doodgeschoten.
[[{“type”:”media”,”view_mode”:”media_large”,”fid”:”15165″,”attributes”:{“height”:750,”width”:960,”style”:”width: 250px; height: 195px; float: right;”,”class”:”media-image media-element file-media-large”}}]]
Maatschappelijk geëngageerd beeldend kunstenaar Kurt Nahar, die de wereld dit nieuwsfeit kenbaar wilde maken, maakte er een digitaal grafisch kunstwerk over. Nahar’s werk is beïnvloed door het dadaïisme. In een schijnbaar onontwarbare barcode staat de datum van 8 december 1982 en vervolgens de geboortedatum van Surindre Rambocus, 5 mei 1953.
Duidelijk is dat wat de uitslag ook gaat zijn, het protest tegen de amnestiewet gaat onverminderd door. Op allerlei manieren. De vertegenwoordiger van de Internationale Commissie van Juristen, Jeff Handmaker, die overigens van mening is dat de Krijgsraad vrijdag wel had kunnen besluiten tot het laten doorgaan van het 8 december strafproces, suggereerde dat als het proces wordt gestopt, nog altijd de gang naar internationale gerechtshoven mogeijk is.
De tegenstanders claimen exact dat waar de Krijgsraad tijdens de zitting van 11 mei de nadruk op legde: de amnestiewet doorkruist een lopend strafproces en de nabestaanden, maar ook slachtoffers hebben recht op materiële beslechting binnen een redelijke termijn.
Ondertussen blijven de maatregelen die Nederland genomen heeft tegen Suriname als gevolg van de amnestiewet, van kracht. Ambassadeur Aart Jacobi blijft teruggeroepen en de Eu gaat een artikel 8 dialoog aan met Suriname over amnestiewet.
* futuboi = zeer onderdanige knecht. term uit slaventijd
* brasa = omhelzing
