Madonna en Angelina Jolie moeten niet denken dat ze Afrika kunnen redden. Het is aan de Afrikaanse kunstenaars om een nieuwe werkelijkheid te scheppen, vindt schrijver Teju Cole.
Teju Cole gaapt. Eindelijk is de Nigeriaans-Amerikaanse supersterschrijver in Nederland. Twee dagen zijn gevuld met interviews met zo’n beetje alle Nederlandse kranten en tijdschriften. We treffen de opvolger van J.M. Coetzee en James Joyce, zoals Cole al genoemd is, midden in een geeuwaanval. “Do you think we can keep this short?”, vraagt hij. Wat een vlammend debat had moeten worden over zijn kritiek op de neiging van westerlingen om Afrika te willen redden, ziet hij als corvee. In de greep van zijn jetlag heeft hij tot drie uur ’s nachts liggen zappen in zijn hotelkamer. Op de ontbijttafel (zwarte koffie, croissant, jam) ligt een klassiek model analoge Contax. Cole aait de fotocamera en gaapt nog een keer.
Wie is Teju Cole? Teju Cole (1975) is schrijver, fotograaf en kunsthistoricus. Hij groeide op in Nigeria en verhuisde in 1992 naar de VS. Open stad is zijn uitbundig geprezen debuutroman. Julius, een jonge Nigeriaanse arts, loopt schijnbaar doelloos door de straten van New York. Onderweg filosofeert hij over kunst, geschiedenis, proza en poëzie en komt hij allerlei stadsnomaden en mensen aan de zelfkant van de samenleving tegen.
U heeft straks plannen met die camera? “Het afgelopen jaar heb ik veel gereisd. Zodra ik even tijd heb, ga ik de stad in. Ik zoek naar iets wat me visueel raakt. Het hoeft niet typisch te zijn voor een bepaalde plek.” Hij laat ingescande foto’s zien op zijn iPhone. Een taxi gefotografeerd door een raam. Tafels en stoelen door de transparante zijkant van een trap. Toeristen door een patrijspoort. “Ik zoek een ongewoon perspectief. Terwijl ik rond loop, bereid ik me voor op het moment dat zich een foto aandient. Met een analoge camera maak je foto’s op een geduldige, meditatieve manier. En het wachten op het resultaat doet iets met je in je hoofd. Soms is de foto in mijn hoofd een meesterwerk, maar blijkt-ie na het ontwikkelen compleet mislukt. Met 25 echt goede foto’s in een jaar tijd, ben ik tevreden. Als één foto perfect is, maakt het mij niet uit dat het me duizend foto’s kost om er te komen.”
Maakt u met de camera contact met voorbijgangers, zoals hoofdpersoon Julius in Open stad steeds met vreemden in gesprek raakt? “Nou ja, ik heb de laatste tijd meer interesse in architectuur dan in mensen. Julius heeft een radar voor mensen die een beetje beschadigd zijn. Hij wil ze helpen, maar hij worstelt om voor zichzelf uit te vinden wat het is om mededogen te tonen.”
Via Twitter uitte u kritiek op de ‘White Savior Industrial Complex’, de blanke die vanuit mededogen Afrika probeert te redden. Wat is het alternatief? “Africa is een fijn decor voor de Madonna’s en Angelina Jolies onder ons. Maar de problemen van Afrika los je niet op door daar de held uit te hangen. In Afrika voelen mensen zich vaak zo wanhopig dat ze slechte dingen doen. In die zin begrijp ik corrupte leiders wel. Als je slechts één generatie verwijderd bent van armoede, ben je voortdurend bang dat je daar weer in terug glijdt. Dus doe je alles om dat te voorkomen.”
De Witte Redder Na het zien van de Kony 2012-film twitterde Teju Cole (@tejucole) een zevendelige reactie. Een greep: ‘Van Sachs tot Kristof tot Invisible Children tot Ted, the snelst groeiende industrie in de VS is de White Savior Industrial Complex.’ 'De Witte Redder steunt brute regimes in de ochtend, richt een liefdadigheidsorganisatie op in de middag en ontvangt daarvoor een prijs in de avond.' 'De Witte Redder bekijkt de wereld als een probleem dat gered kan worden met enthousiasme.' Hij werd veelvuldig geretweet, maar ook beschuldigd van racisme en rancune.
Maar die leiders moeten toch ook een moreel besef hebben? “Er is een serieus gebrek aan leiderschap. We kunnen de Britten niet overal de schuld van blijven geven, maar Nigeria gaat nog steeds gebukt onder de geschiedenis. We moeten met 170 miljoen mensen en tientallen etnische groepen één land vormen. Alsof je drie katten in een kamer gooit en dan de deur dichttrekt. Het enige wat ons verenigt, is ons streven om geld te verdienen aan de natuurlijke bronnen, zoals olie. De bevolking heeft niet het gevoel dat de leiders hen representeren. Stel je voor dat iemand uit Spanje bepaalt wat er in jouw straat gebeurt.”
Wat heeft Nigeria, of Afrika in het algemeen, dan nodig? “Ik geloof in kunst en literatuur. Artiesten die nieuwe, universele inzichten brengen en daarmee het continent naar een hoger plan tillen. Dat is het Afrika waar ik interesse in heb. Een continent dat niet geobsedeerd is door zijn problemen, maar door het bestaan op zich. Een universeel inzicht.”
Soundtrack van de stad Julius luistert in Open Stad vooral naar klassieke muziek, maar de auteur beveelt Portishead en de moderne jazz van Vijay Iyer aan voor een wandeling door de stad. “Af en toe Rihanna of Jayzee is ook wel eens lekker.” Andere stadssongs, ook geschikt voor Lagos: Under the Bridge – Red Hot Chili Peppers, Unfinished Sympathy – Massive Attack, Bitter Sweet Symphony – The Verve.
Heeft u dat ook met uw schrijverschap voor ogen? “Ik wil in mijn werk de lagen van de geschiedenis blootleggen. Want dat is wat me fascineert aan steden, hoe de sporen van het verleden doorwerken in het nu. Ik werk nu aan een non-fictieboek over Lagos. Daarvoor interview ik kunstenaars, zakenmensen en daklozen. Ik wil laten zien hoe de stad, de grootste van Nigeria, werkt. Lagos heeft 14 miljoen inwoners. Ze gaan niet allemaal dood de hele dag. En plegen ook niet de hele dag overvallen. Westerse boeken over Afrikaanse steden brengen vooral stereotypen. Een Europeaan kan niet onbevangen kijken naar Afrika, want hij heeft daar een historische rol gespeeld. Als een Europeaan door Lagos loopt, wordt hij nog steeds behandeld als een koning, krijgt hij ongevraagd allemaal privileges. Dit grachtenpand waar wij nu zitten, dat heeft Amsterdam niet aan zichzelf te danken.”
Hij gaapt nog een keer. Kijkt op zijn iPhone. “Are we done?” De Contax in de aanslag, de stad wacht.
Open Stad (origineel: Open City) is verschenen bij De Bezige Bij, €19,90.
