Het officiële naambord van het Lumumbaplein Beeld: Courtesy Lumumba Library
Achtergrond

Symbolen van het koloniale verleden

Ze hebben elkaar nooit ontmoet. Nu kijken ze naar elkaar: Lumumba en Leopold II. Allebei symbolen van het koloniale verleden van België. Koning Leopold II (1835-1909) als de architect ervan en onafhankelijkheidsleider Lumumba (1925-1961) als de sloophamer.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Het sinds 30 juni ingehuldigde Brusselse Lumumbaplein bevindt zich op 400 meter van het statige oude standbeeld van Leopold II. Gezeten op zijn paard overziet hij Brussel, al sinds de oprichting van het beeld in 1926, ongeveer zeventien jaar na zijn overlijden.

Congo was lange tijd Leopolds persoonlijke speeltuin, gekregen van de andere Europese grootmachten tijdens de Berlijnse Conferentie van 1884. Congo Vrijstaat, vele malen groter dan België, bleef onder zijn persoonlijke controle tot 1908. Hij maakte het er zo bont dat zelfs de andere koloniale grootmachten vonden dat de controle overgeheveld moest worden naar de Belgische overheid. Patrice Emery Lumumba groeide op in de Belgische kolonie. Hij richtte er in 1958 de Mouvement Nationale Congolais op, een paar jaar voor de onafhankelijkheid. Later werd hij de eerste democratisch verkozen premier van het nieuwe onafhankelijke Congo. Lumumba werd vooral door zijn dood een symbool. Hij kwam in 1961 om het leven na herhaaldelijke arrestaties en de uiteindelijke staatsgreep door de latere president Mobutu Sese Seko. Hij werd met twee van zijn medestrijders geëxecuteerd: hun lichamen opgelost in vaten met zuur, waarna slechts hun tanden overbleven. Door Lumumba’s tegenstanders bij te staan, zat België (en de VS) indirect achter zijn dood. In 2002 heeft België dit ook toegegeven. De tanden van Lumumba zouden misschien nog wel ergens in een Belgische bureaulade liggen.

Matongé is niet groot, maar het is het epicentrum voor de Congolese diaspora in België. Een stukje Afrika in Brussel

Lumumba (zittend) in Brussel, 1960

Futur Place Lumumba

Eerder was er geen ruimte voor de andere kant van het verhaal. Die van verzet tegen kolonialisme en onderdrukking waarvoor Lumumba symbool staat

Wie door Brussel wandelt komt het koloniale verleden overal tegen: in inscripties op de muren van oude gebouwen, in de ooit zo mooie lanen die ondertussen stikken onder de auto’s, in de naam van een van de tunnels die op instorten staan… Leopold II is overal. Tot voor kort was er geen ruimte voor de andere kant van het verhaal. Die van verzet tegen kolonialisme en onderdrukking waarvoor Patrice Emery Lumumba symbool staat. Verschillende Brusselaren streden al jaren voor zijn aanwezigheid in de stad. Na vijftien jaar activisme is er nu eindelijk een plaats voor hem in de publieke ruimte. Een klein strookje van een groter plein waar vooral taxi’s parkeren is nu het Lumumbaplein gedoopt. Het is een compromis a la Belge.

Het Lumumbaplein moest eigenlijk in de aangrenzende Matongéwijk komen. Matongé is niet groot, beslaat misschien drie of vier straten, maar het is het epicentrum voor de Congolese (en bij uitbreiding de hele sub-Sahara-Afrikaanse) diaspora in België. Een klein stukje Afrika in Brussel. Je komt er om je haar te laten doen, om eten in te slaan en om te discussiëren met andere cafégangers over de politiek in het land van herkomst. Het is ook de veldslag voor de zwart-Afrikaanse identiteit in België. “Al sinds 2003 hangen er bordjes van de Futur Place Lumumba in Matongé, hier achter de Sint-Bonifaciuskerk”, vertelt Mireille-Tsheusi Robert, initiatiefneemster van het eerste uur. “De gemeente blijft ze telkens verwijderen, waarna wij weer een nieuw bord ophangen.” Zelfs op Google Maps kun je de Futur Place Lumumba al ettelijke jaren terugvinden.

Campagnebeeld

Een kleine vooruitgang

En nu is er dat plein, niet in Matongé zelf, maar nét op de grens

De gemeente Elsene – een van de negentien gemeenten die Brussel vormt en waarin Matongé gelegen is – moest er niets van weten. Vorig jaar nog zei burgemeester Dominique Dufourny (van het Mouvement Réformateur of MR) dat er nooit een Lumumbaplein in Elsene zal zijn zolang zij burgemeester is. Het misprijzen ten opzichte van de Afrikaanse micro-wijk en haar gebruikers is duidelijk. Na jaren het gemeentebestuur op andere gedachten proberen te brengen hebben de activisten zich tot de aangrenzende gemeente Brussel-Centrum gewend. Daar lukte het wel. En nu is er dat plein, niet in Matongé zelf, maar nét op de grens.

Tijdens de inhuldiging was niet iedereen even tevreden. Zelfs de organisatoren van het evenement maakten op de Facebookpagina duidelijk dat dit geen overwinning is, maar een kleine vooruitgang. ‘Blijf waakzaam.’ Burgemeester Dufourny van Elsene probeerde ook nog een domper op de feestvreugde te zetten door de voorziene feestparade de toegang tot ‘haar’ grondgebied, en dus Matongé zelf, te ontzeggen. Tijdens een van de speeches van de politiek afgevaardigden werd een aanwezige zo overweldigd door emotie dat hij niet kon stoppen met het roepen van ‘moordenaar’ naar de politici op het podium. Hij werd door de aanwezige politieagenten efficiënt weggesleurd.

Later, bij terugkomst, vertelde hij zijn vrienden dat zijn familie tijdens de onafhankelijkheidsoorlog in Congo was vermoord. De pijn is niet zo historisch als we durven te beweren in de Belgische media. Nog anderen vonden dat de activisten zich politiek hadden laten misbruiken. De gemeenteverkiezingen staan in België om de hoek. Voor Brusselse partijen aan de linkerzijde begint het zwarte electoraat er interessant uit te zien. Deze groep groeit niet enkel, maar heeft de voorbije jaren een aantal zeer populaire politici naar voren gebracht.

België en het koloniale verleden

België en haar koloniale verleden kun je het beste begrijpen als een verwoede poging om het alomtegenwoordige te negeren. Van de aanwezigheid van de diaspora uit voormalige koloniën Congo, Rwanda en Burundi, tot een totaal gebrek aan onderwijs over het onderwerp. In de publieke ruimte was het tot voor kort niet anders. Zelfs de moord op Lumumba, waar België bij betrokken was, kan geen plaats in ons collectief geheugen krijgen. Nog geen vier jaar geleden werd een groot Afro-geïnspireerd festival georganiseerd in een belangrijk Belgisch cultureel instituut. Toevallig viel die op 17 januari, de dag waarop de moord op de Congolese leider wordt herdacht. De avond voor het evenement kregen de deelnemende organisaties een mailtje: dat ze toch beter niets over hem zeiden want dat zou wel nare gevolgen kunnen hebben. Het Afrikamuseum – dat al een aantal jaren gesloten is voor renovatie – bereidt zijn heropening voor door in de media te verkondigen dat ze het museum ‘dekoloniseren’. Helaas heeft het instituut vooralsnog een diversiteitsgraad die lager ligt dan de door de regering vooruitgeschoven richtlijn. De relatie met hun ‘diaspora-consultatieorgaan’ is bekoeld en de leidinggevende rollen, alsook de Raad van Bestuur, is een wedstrijdje om het witst.

Het is niet onmogelijk dat Leopold binnenkort van zijn paard tuimelt en niet meer tegenover het Lumumbaplein staat

Of het tij nu aan het keren is in de publieke ruimte kan enkel de toekomst uitwijzen, maar er zijn signalen die naar een meer volledige herdenking wijzen. Nog voor het Lumumbaplein in Brussel er kwam had Charleroi eerder dit jaar al een Lumumbastraat ingehuldigd. In Antwerpen werd een eerste voorstel reeds afgeschoten door het stadsbestuur, maar de zaak is doorverwezen voor verder onderzoek. In Gent en Luik doen actievoerders hun best om de zaak op de agenda te krijgen. Ondertussen is er al enkele jaren een publiek debat gaande over de aanwezigheid van Leopold II in de Belgische steden. Dat debat is nog lang niet beslecht, maar het is niet onmogelijk dat Leopold binnenkort van zijn paard tuimelt en niet meer tegenover het Lumumbaplein staat.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons