Achtergrond

Rwanda: Verzoening in zicht?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

 

Kijkend naar de cijfers lijken de gacaca’s het onmogelijke waar te hebben gemaakt; in nog geen negen jaar tijd zijn zeker 1.5 miljoen zaken behandeld. De 4000 zaken die nog niet zijn afgerond, komen nu het komend halfjaar aan bod. Toch staat niet iedereen positief tegenover deze traditionele volkstribunalen, waarbij de families van de aanklager en aangeklaagde zittend op het gras (gacaca in het Rwandees) met elkaar worden geconfronteerd. Verschillende organisaties, waaronder Amnesty International en Human Rights Watch (HRW), reppen over fundamentele tekortkomingen van het juridisch systeem.

 

Tekortkomingen

Volgens het Amnesty Rwanda rapport over 2008 krijgen niet alle verdachten een eerlijk proces en zijn in het verleden zowel rechters als getuigen regelmatig bedreigd en in sommige gevallen zelfs vermoord. De koepelorganisatie voor de overlevenden van de genocide IBUKA, zegt in een interview met Persbureau IRIN dat zeker honderd mensen zijn omgekomen die hebben getuigd tegen verdachten in gacaca’s. Ook HRW is kritisch, en liet meermaals weten dat gacaca niet aan de internationale normen van eerlijke rechtspraak voldoet. Zo heeft de beschuldigde geen recht op juridische vertegenwoordiging, zijn de ‘rechters’ niet officieel opgeleid en zijn sommige zaken te zwaar om door een gacaca te laten behandelen.

 

Gacaca 2

Plakkaat bij het Herdenkingscentrum in Kigali
Foto C boven: Worlds Childrens Prize/Mark Vuori

Positieve boodschap

Maar hoe had het dan wel gemoeten? Dat vraagt Anne-Marie de Brouwer, universitair hoofddocent strafrechtswetenschappen in Tilburg, zich af bij het horen van al deze kritiek. “Met meer dan 800.000 zaken, die langs de ‘officiële weg’ meer dan honderd jaar behandeltijd hadden gekost, was het instellen van gacaca’s helemaal geen slecht idee.” Wat betreft de vermeende ongeschiktheid van de rechters kan De Brouwer kort zijn, “Alle rechters hebben een juridische training gevolgd, de enige optie voor Rwanda, waar na de genocide bijna geen rechters meer in leven waren.”

 

 

De Brouwer ontkent niet dat er grove fouten zijn gemaakt, onder andere met de aanstelling van genocidenplegers als rechters en dat voor sommige slachtoffers gerechtigheid is uitgebleven, maar focust zich liever op de successen van de tribunalen. De duizenden mensen die wel de waarheid hebben gevonden bijvoorbeeld, en die dankzij gacaca de mogelijkheid hebben gekregen verloren familieleden alsnog van een begrafenis te voorzien. Of het feit dat verkrachting onder de zwaarste categorie misdrijven is geschaard en overlevenden van seksueel geweld nu achter gesloten deuren hun verhaal mogen doen. 

 

 “De Rwandese genocide was geen ‘standaard’ conflict tussen twee volksstammen, maar een abnormale situatie waar geen hapklare oplossingen voor bestaan.”

 

Unieke situatie

Ook de Rwandese rechtspromovendus Felix Ndahinda, die betrokken was bij de training van gacaca-rechters, erkent dat het systeem haar imperfecties heeft maar spreekt uit ervaring wanneer hij zegt dat de situatie niet zo zwart-wit is als vele critici in het Westen proclameren. “De Rwandese genocide was geen ‘standaard’ conflict tussen twee volksstammen, maar een compleet abnormale situatie waar geen hapklare oplossingen voor bestaan.” Volgens de voorstanders van gacaca is veel kritiek gestoeld op een klassiek idee van daders en slachtoffers, hutu’s en tutsi’s, en een overwegend westerse idee van rechtvaardigheid, terwijl Gacaca als verzoeningsmechanisme juist op traditionele vormen van rechtspraak rust. Een proces waarbij iedereen advocaat, aanklager en getuige tegelijk is. Ndahinda; “In deze uitzonderlijke situatie moeten we onze successen koesteren en focussen op die voorbeelden die hoop geven.” Zoals het verhaal van twee Rwandese mannen, dader en slachtoffer, die nadat de dader zijn gevangenisstraf had uitgezeten weer samen een maaltijd deelden, “een mooier voorbeeld van verzoening bestaat toch niet?”

 

Gacaca in actie

 

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons