Chinezen maken uiteenlopende emoties los onder Zimbabwanen van alle leeftijden, beroepen en politieke voorkeur. Neem bijvoorbeeld de jaren ’70 van de vorige eeuw. Toen was Zimbabwe verwikkeld in een bloedige onafhankelijkheidsoorlog. Wie stonden aan de kant van de politieke leiders van die strijd? Chinezen, en die relatie bestaat nog steeds. Inmiddels zijn Chinezen bijzonder actief in Zimbabwe. Sinds 2006 investeerden ze meer dan 1,3 miljard in het Afrikaanse land.
Om erachter te komen hoe verschillend Zimbabwanen denken over hun relatie met China en de Chinezen hebben we er een aantal geïnterviewd. Sommigen wilden dat alleen anoniem doen. Dit is wat we gevonden hebben: negen Zimbabwaanse meningen over Chinezen.
Van LAT naar samenwonendHet was een relatie-op-afstand tussen China en Zimbabwe maar dat veranderde aan het begin van deze eeuw toen Chinezen economische kansen roken in Zimbabwe en er naartoe begonnen te verhuizen. De Zimbabwaanse regering zag dat welwillend aan. In 2003 had ze het “Kijk Naar Het Oosten Beleid” ingevoerd, na een politieke ruzie met de Europese Unie. China werd de focus van de nieuwe handelsrelaties en Chinese investeerders kwamen kijken naar de mogelijkheden om grondstoffen te delven. Ook in de bouw en de handel werden ze actief.
Sommigen staan te juichen bij deze nieuwe economische relatie, anderen vinden dat de nieuwe partner van Zimbabwe zich net zo gedraagt als de koloniaal van vroeger, ooit omschreven als “een ruiter te paard”, waarbij Zimbabwe het zwoegende paard was. Er bestaat ook wantrouwen tegenover de Chinezen. Ze worden ervan beschuldigd Zimbabwe’s natuurlijke hulpbronnen weg te halen en vervolgens de markt te overspoelen met goedkope rommel, waar de lokale industrie niet tegen kan concurreren.
De regering vindt dat niet. De Zimbabwe Africa National Union (Patriotic Front), ofwel ZANU (PF), weer in haar eentje aan de macht sinds de laatste verkiezingen in 2013, beschouwt de Chinezen als echte vrienden. Zij boden tenminste economische hulp toen Zimbabwe er echt heel beroerd aan toe was. Waarnemend minister van Buitenlandse Zaken Christopher Mutsvangwa zegt dat alleen al de tabakshandel tussen Zimbabwe (een grote leverancier) en China (een grote consument) 1,2 miljard dollar per jaar waard is. De minister wees ook op de gigantische behoefte aan kippen- en varkensvlees in China en moedigde boeren in Zimbabwe aan die economische kansen te grijpen.
Chinezen zijn rovers en uitbuiters
Peter Maboreke werkt in een diamantmijn die eigendom is van het Chinese bedrijf Anjin. Hij heeft geen goed woord over voor zijn bazen. “Deze mensen willen alleen maar Zimbabwaanse grondstoffen roven en de manier waarop ze de werkers behandelen is zeer oneerlijk”, zegt hij. In 2012 ontsloeg Anjin 1500 mensen en nog steeds betaalt het bedrijf een deel van zijn personeel niet. Anjin zegt in de problemen te zitten.
Er zijn meer verhalen over slechte en gevaarlijke arbeidsomstandigheden. Een bekende Chinese baksteenfabrikant laat zijn personeel werken zonder handschoenen en laarzen; op de werkvloer improviseert men met verpakkingsmateriaal, bijvoorbeeld zakken. Ook worden de Chinezen ervan beschuldigd te weinig lokale mensen aan te nemen, zelfs voor het simpelste werk. Ze zouden bovendien bouwmateriaal en andere spullen uit China meenemen, terwijl die in Zimbabwe worden gemaakt.
Chinezen zijn harde werkers
In de Chinese restaurants is de ervaring van het personeel met hun werkgevers een andere. Hier worden de Chinese bazen beschreven als stipt op tijd en mensen die nooit weglopen voor overwerk. In een aantal restaurants wonen de eigenaars gewoon in of bij de zaak. “Ze hebben een heel goed arbeidsethos”, merkt een restaurantmedewerker op, “en ze behouden ook nog eens hun cultuur door het eten van hun eigen voedsel.”
Chinezen zijn redders in de nood
Plaxedes Chimedza verkoopt accessoires voor mobiele telefoons in de straten van de hoofdstad, Harare. Ze vindt de aanwezigheid van de Chinezen een uitkomst. “We hebben geen banen dus we kopen goedkope spullen in hun winkels die wij dan weer doorverkopen”, zegt ze. Ze voegt eraan toe dat de Chinese spullen dure lokale producten uit de markt hebben gedrukt. Prima, voor mensen die geen vast inkomen hebben. “Nu kunnen we kleren kopen voor een dollar, omdat de Chinezen die in huis hebben.”
Inderdaad: arme Zimbabwanen, die onder de officiële armoedegrens van 540 dollar per jaar leven, kunnen de Chinese waar tenminste betalen. Maar er is ook kritiek op de invasie van Chinese producten, die ervoor zorgt dat lokale fabrieken moeten sluiten. Ga bijvoorbeeld naar Long Chen Plaza en zie daar de rijen goedkope zeep. En denk dan aan de oude Olivine Industries, een lokale zeepmaker, die het hoofd maar net boven water kan houden.
Chinezen zijn vrienden voor altijd
De bonzen in de ZANU (PF), de regerende partij, zien de Chinezen als vrienden voor altijd. Vanaf de bevrijdingsstrijd tot en met de recente economische problemen, de Chinezen zijn nooit van onze zijde geweken, is hun opinie. De Chinese regering weigert bovendien om schendingen van mensenrechten in Zimbabwe aan de orde te stellen.
Chinezen zijn de nieuwe kolonialen
Mijnbouwbedrijven en grote commerciële boerderijen hebben Chinese eigenaars gekregen. Zij hoeven niet te voldoen aan de wettelijke eis dat het aandeel van buitenlanders in lokale bedrijven nooit meer dan 49 procent mag zijn. De kleine winkelier Tendai Moyo vindt er het zijne van: “Het is net alsof we de oude koloniale last hebben afgeworpen om er een andere voor in de plaats te krijgen. De regering vertelt ons dat ze bezig is de blanken eruit te schoppen omdat ze uitbuitende imperialisten waren. En dan doet ze het land in de uitverkoop voor de Chinezen.”
Chinezen zijn goed gezelschap
Steeds vaker zie je Chinezen en Zimbabwanen samen in de lokale bars. Dat gaat uitstekend, zegt een barman, die ook blij is met de uitgavengewoonten van de Chinezen. “Als ze langskomen weten we dat er een grote fooi zit aan te komen.” De regering wil nog veel meer Chinese vrijgevigheid binnenhalen en mikt op niet minder dan twee miljoen Chinese toeristen per jaar, te beginnen in 2015.
Chinezen zijn makers van slecht spul
Ze worden Zhing-zhongs genoemd, of Fong-kongs. Chinese goederen worden met een kritisch oog bekeken door Zimbabwanen, vanwege de (al dan niet vermeende) slechte kwaliteit. En natuurlijk worden er over die weinig duurzame spullen allerlei grappen en opmerkingen gemaakt. “Koop maar eens een stuk speelgoed in één van die Chinese winkels, vertelt Tendai Moyo, die noodgedwongen goedkoop moet inkopen. ‘Het haalt het einde van de dag niet eens…”
Chinees speelgoed haalt het einde van de dag niet eens
Chinezen zijn handige ondernemers
De kwaliteit van Harare’s drinkwater is bedenkelijk. Daardoor zijn veel stadsbewoners overgegaan op flessenwater. Ze drinken het en koken ermee. Eén van de grootste flessenwaterfabrikanten in Harare is ZLG, met Chinese eigenaren. Ze hadden al heel snel door dat er een enorme vraag was naar veilig drinkwater was en vulden het gat in de markt, eerder dan bijna alle concurrenten. Een manager van een supermarkt zegt er dit van: “Chinezen zien en gebruiken kansen om zaken te doen die lokale ondernemers laten liggen.”
Chinezen zijn corrupt
En dan zijn er ook nog aardig wat Chinezen die een reputatie hebben opgebouwd voor het omkopen van staatsfunctionarissen, om contracten binnen te halen van allerlei overheidsinstellingen. De “khaki envelop”, die ze achterlaten in bureaus van de vele ambtenaren die ze spreken, is inmiddels een begrip geworden.
Belastingontduiking is, volgens sommigen althans, een ander tijdverdrijf voor sommige Chinese winkeleigenaren. Als je bij hen spullen koopt, zo wordt beweerd, schrijven ze de rekening in het Mandarijns om de belastinginspecteur om de tuin te leiden.
Een laatste geval betrof een man met een Chinees paspoort die opgepakt werd op het internationale vliegveld van Harare terwijl hij bezig was een enorme hoeveelheid ivoor Zimbabwe uit te smokkelen, met als bestemming zijn eigen land.
Kort en goed…
…niet iedereen staat te applaudisseren bij de komst van nog meer Chinese vrienden. Maar voor wie economische kansen zoekt is hun aanwezigheid een godsgeschenk. Het volledige acceptatieproces zal nog lang duren maar er zijn inmiddels ook genoeg Chinezen die zich in Zimbabwe echt thuis zijn gaan voelen.
Vertaling/bewerking: Bram Posthumus
Foto: Flickr/Creative Commons (Xinhua/Huang Jingwen)
