De hongersnood in Jemen, Somalië, Noord-Nigeria en Zuid-Sudan is voor een belangrijk deel het gevolg van burgeroorlogen. De natuur (droogte, klimaat) is nooit ver weg, maar zonder die oorlogen zou die niet zo’n verwoestend effect hebben op het leven van miljoenen mensen.
Journalist Bram Vermeulen bezocht afgelopen week Zuid-Sudan om uit te zoeken wat er is gedaan met de 32 miljoen van giro555. Behalve de gebruikelijke conclusie dat er verhoudingsgewijs veel geld gaat zitten in transport, organisatie en veiligheid, behandelde hij in zijn reportage de vraag of hulp en hulporganisaties de oorlog wellicht in stand houden. Jok Madut Jok, directeur van de denktank Sudd Institute, was onverholen kritisch over de rol van hulporganisaties: ze houden de oorlog in stand. Zonder de noodhulp, zouden onze politieke leiders uiteindelijk hun oorlogen niet kunnen volhouden, stelde Jok. Dat lijkt een plausibele redenering: zolang de ergste symptomen van de oorlog worden bestreden, wordt de oorzaak van alle ellende niet aangepakt. Zo worden hulpverleners degenen die de ellende mede in stand houden.
Geldt dat dan ook niet voor de psychiater die antidepressiva voorschrijft aan een patiënt die mal wordt van zijn werk of in een vastgelopen huwelijk zit? Is het niet de opdracht van de psychiater om het lijden te verlichten? Zouden we het niet schandelijk vinden als de psychiater zijn beroepsplicht ontloopt door te wijzen naar de echte oorzaken die niet aangepakt worden?
"De klacht dat hulporganisaties slechts aan symptoombestrijding doen, is om verschillende redenen hoogst problematisch"
Hulporganisaties hebben in de afgelopen jaren echter voortdurend adviezen gegeven en interventies aangedragen om de conflicten in Zuid-Sudan te stoppen: aan de Zuid-Sudanezen zelf, aan buitenlandse overheden, aan de EU en de VN. Dat hun adviezen niet worden opgevolgd, valt hen niet te verwijten. Hulporganisaties hebben als essentiëel bestaansrecht dat ze helpen waar nood is. Het zou van grote lafheid getuigen wanneer zij zich aan die taak zouden onttrekken, omdat hun hulp de onderliggende oorzaken van de nood niet oplost.
De klacht dat hulporganisaties slechts aan symptoombestrijding doen, is om nog een andere reden hoogst problematisch. Het is immers een verwijt dat het primaat van de politiek bevestigt en de gedachte promoot dat een politieke oplossing altijd leidend moet zijn. Op die manier maak je andere domeinen uiteindelijk ondergeschikt aan de politiek: het doel van hulporganisaties zou dan moeten zijn ervoor zorgen dat de politiek goed functioneert. Ter vergelijking: het doel van emancipatieorganisaties is dat de politiek gelijkheid van minderheden garandeert, het doel van klimaatorganisaties dat de politiek de juiste maatregelen tegen CO2 uitstoot neemt.
Maar wat als de politiek die stappen niet zet? Is het ‘symptoombestrijding’ wanneer klimaatorganisaties mensen oproepen de auto te laten staan of zonnepanelen op hun dak te plaatsen, omdat het probleem in no time zou zijn opgelost wanneer de politiek een belasting op CO2 zou invoeren of alle subsidies op fossiele brandstoffen zoud schrappen?
"Juist wanneer de politiek het erbij laat zitten, vervullen humanitaire organisaties een onmisbare rol"
Het getuigt van een enorme reductionistische kijk op de rol van maatschappelijke organisaties wanneer wij ze als instrumenteel beschouwen; we maken ze daarmee ondergeschikt aan een politieke agenda. Het is juist van belang dat maatschappelijke organisaties een eigen mandaat hebben en doen wat zij als hun opdracht zien.
De oorlog in Zuid-Sudan is een tragedie. Het land dat in 2011 na dertig jaar burgeroorlog met het Noorden onafhankelijk werd met steun van 99 procent van de bevolking, dompelt zichzelf in een nieuwe burgeroorlog waardoor opnieuw miljoenen mensen op de vlucht slaan. De politieke leiders van dat land zijn boeven en de internationale politiek roept alle hens aan dek voor IS, Erdogan, Brexit, Putin, zodat ze het Zuid-Sudan dossier terzijde schuiven. Juist wanneer de politiek het erbij laat zitten, vervullen humanitaire organisaties een onmisbare rol. En die rol mogen we nooit laten reduceren tot de vraag of ze daarmee een politieke oplossing dichterbij brengen of niet.
Nu de hulporganisaties aanwijzen als degenen die de macht hebben om die oorlog te beëindigen, is een grove overschatting van hun invloed en een onterechte schuldigverklaring aan het voortduren van deze tragedie.
