De Europese Unie (EU) probeert met haar migratiebeleid al jaren de migrantenstroom richting Europa te reguleren. Het netwerk van databases dat door de EU is opgezet om controle te krijgen over wie de EU binnenkomt, is hier onderdeel van. Steeds vaker zet men deze databases ook in voor andere doeleinden. Zo worden vingerafdrukken van migranten die Europa binnenkomen nu ook gebruikt voor strafrechtelijk onderzoek. Dat leidt tot een ongelijke behandeling van mensen, zo stelt Inge van de Brug, afgestudeerd in Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam.
Eurodac is één van de belangrijkste systemen die gebruikt worden om Europa’s ‘digitale grens’ te beschermen. Net als het Schengen Informatie Systeem (SIS) en het Visa Informatie Systeem (VIS) is Eurodac in het leven geroepen om het illegaal oversteken van grenzen en illegaal verblijf in één van de EU-lidstaten te voorkomen. Specifieker is Eurodac opgezet ter ondersteuning van de Dublinverordening. Hierin is overeengekomen dat het EU-land waar een migrant als eerste voet aan de grond zet, verantwoordelijk is voor de asielprocedure van deze migrant.
Wat is 'function creep'?'Function creep'is het fenomeen waarbij beleid voor een ander doel wordt ingezet dan waarvoor het oorspronkelijk bedoeld was. Het gebruik van vingerafdrukken voor strafrechtelijk onderzoek binnen Eurodac is een voorbeeld van 'function creep'. Dit is potentieel gevaarlijk omdat het kan leiden tot (onterechte) verdachtmaking van een bepaalde groep mensen en zo kan bijdragen aan de stigmatisering van die groep.
In het Eurodac-systeem worden de vingerafdrukken van asielzoekers opgeslagen en vergeleken.
Lange tijd werden deze vingerafdrukken uitsluitend gebruikt om illegale immigratie tegen te gaan. Maar sinds enkele maanden mogen de vingerafdrukken van asielzoekers ook gebruikt worden in strafrechtelijk onderzoek. Concreet houdt dit in dat nationale opsporingsinstanties nu de gegevens kunnen opvragen die in Eurodac zijn opgeslagen. Veiligheidsmaatregelen zoals deze creëren verdeling: asielzoekers en EU-burgers worden ongelijk behandeld.
Onvoldoende bewijs
Het inzetten van beleid voor nieuwe doeleinden kan er in potentie toe leiden dat beleid efficiënter wordt: het wiel hoeft immers niet opnieuw uitgevonden te worden. Maar in het geval van SIS, VIS en Eurodac lijkt er van toegenomen efficiëntie geen sprake te zijn. Uit mijn onderzoek blijkt dat er onvoldoende bewijs is voor de effectiviteit van 'function creep' – niet alleen bij Eurodac, maar ook bij SIS en VIS.
Critici wijzen erop dat 'function creep' zorgt voor stigmatisering van migranten en in sommige gevallen zelfs een overtreding vormt van de grondbeginselen van onze rechtsstaat
Desondanks zijn de Europese Commissie en het Nederlandse ministerie van Veiligheid en Justitie ervan overtuigd dat deze doelverschuivingen in beleid noodzakelijk zijn. 'Function creep' lijkt vooral het resultaat te zijn van het hardnekkige beeld van migratie als veiligheidsprobleem, waarbij oplossingen voornamelijk worden gezocht in de richting van meer toezicht en het verzamelen van meer gegevens over meer personen. Critici wijzen erop dat 'function creep' zorgt voor stigmatisering van migranten en in sommige gevallen zelfs een overtreding vormt van de grondbeginselen van onze rechtsstaat.
Maar ondanks deze negatieve consequenties, waar door wetenschappers en databeschermingsautoriteiten uitvoerig en herhaaldelijk op is gewezen, is er vanuit beleidsmakers weinig aandacht voor alternatieve oplossingen. Het dominante idee van migratie als veiligheidsprobleem belemmert de EU in het nemen van de beslissingen die noodzakelijk zijn om humanitaire misstanden te voorkomen.
Kritische vragen stellen
Het gebrek aan bewijs voor de effectiviteit en noodzaak van 'function creep' laat zien dat beleidsmakers kritische vragen moeten blijven stellen over de wenselijkheid van het massaal verzamelen en opslaan van steeds meer persoonsgegevens. Bij beleidsontwikkelingen zoals de nieuwe Eurodac-verordening moeten beleidsmakers zich afvragen of grootschalige datasystemen met steeds breder geformuleerde doeleinden daadwerkelijk zorgen voor meer veiligheid. En, zelfs als dat zo zou zijn, of de maatregelen opwegen tegen de problematische consequenties.
Beleidsmakers moeten accepteren dat een risicovrije samenleving niet bestaat en de problematische ethische consequenties van 'function creep' niet langer goedpraten onder het mom van streven naar meer ‘veiligheid’, zolang deze zogenaamd toegenomen veiligheid een abstract en onmeetbaar begrip blijft. Grondrechten zoals veiligheid, vrijheid en gelijkheid gelden voor alle burgers op de wereld en niet alleen voor die van de EU.
Dit is een artikel in de scriptiereeks. OneWorld geeft afgestudeerden die een scriptie over duurzame ontwikkeling hebben geschreven de gelegenheid een artikel te schrijven op basis van de scriptie. Het artikel wordt in overleg met de schrijver geredigeerd. Voorwaarde is dat de scriptie met minimaal een 8 is gewaardeerd.
