Achtergrond

Out of Africa

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Ik had een huis in Afrika. Het was vrijstaand en groot, en in mijn garage stond een blinkende Toyota Raum. Bananenbomen en bougainvilles floreren hier – in Kampala is het alle dagen warm.

Nu verblijf ik op een zolderkamertje in Amsterdam, bij de gratie van een Ethiopisch-Nederlands stel dat me deze tijdelijke woonruimte aangeboden heeft. Dat het onverwarmd is en januari neem ik op de koop toe.

Mijn besluit om na zesenhalf jaar in Uganda terug te keren naar Nederland verbaasde velen. En dat verbaasde mij dan weer. Ben ik er in de 513 journalistieke producties die ik over Afrika maakte dan niet in geslaagd om de werkelijkheid goed weer te geven? Misschien niet. In verhalen over rebellenleiders, inheemse rituelen, florerende bedrijven of onderdrukte homo’s is meestal geen plaats voor impressies van het dagelijks leven.

Africa rising is een fabeltje. Wishful thinking

Africa rising
Freedom City, eind december 2013. Een betere illustratie van het feit dat het goed gaat met Afrika kun je niet vinden, zo lijkt het. De Amsterdamse Kalvertoren is een dwerg vergeleken bij dit mega winkelcentrum in Kampala. Bij de supermarkt wordt driftig geshopt, de tientallen kledingwinkels doen goede zaken en de terrasjes zitten vol. Jongemannen met iPads zitten achter grote cappuccino’s, grote terreinwagens sieren de parkeerplaats.

Africa rising is een populair thema in de Afrika-journalistiek. Economieën groeien, er kan hier geld verdiend worden. Het is allemaal waar.

Vandaag zijn we niet in Freedom City om te winkelen, maar voor het kinderparadijs op het dak. Naarmate we hoger komen, wordt de dreunende bas luider. We moeten schreeuwen om ons verstaanbaar te maken. De rapmuziek komt uit vier levensgrote boxen, waaruit wel heel vaak het woord motherfucker valt. Het personeel kijkt me glazig aan wanneer ik mijn beklag doe en vraag of de kinderen soms gehoorbeschadiging moeten krijgen.

Zoon Joe is nog wat jong, maar mijn dochter Maureen rent direct naar het zwembad. Twee jongeren wier taak het is om te voorkomen dat niemand verzuipt, hebben meer oog voor hun mobieltjes dan voor de veiligheid. Niemand die daar wat van zegt, want dat is nu eenmaal niet beleefd hier.

Na een late lunch sluiten we netjes aan in de file, die inmiddels standaard is op de Ugandese wegen. Vooral op zaterdag. Door het open raam komen de zwarte uitlaatgassen van zware vrachtwagens binnen. Dit is het dus: Africa rising.
Africa rising is een fabeltje. Wishful thinking van mensen die hopen dat het nu eindelijk eens goed gaat met Afrika. Ik beperk me tot Uganda. De economie groeit de komende jaren met gemiddeld 6 procent. Dat is flink meer dan we in Europa kunnen bereiken. “Zes procent economische groei is lang niet genoeg”, stelt Hannington Burunde. Hij werkt voor het bevolkingssecretariaat in Kampala, de overheidsinstantie die de bevolkingspolitiek regelt. “Onze bevolking groeit ieder jaar met 3,2 procent. Om die groei te kunnen bolwerken, moet je economie drie keer zo snel groeien, dus bijna 10 procent. In werkelijkheid wordt Uganda dus juist armer.”

Behalve heel veel kinderen, is er weinig dat Uganda zelf produceert

Kampioen kinderen krijgen
Ugandese vrouwen worden al zwanger door alleen maar naar ze te kijken, is een oude grap in Oost-Afrika. Cijfers onderschrijven die mythe. De Ugandese vrouw is wereldkampioen kinderen baren, een positie die het zwaar bevecht met landen als Niger en Jemen. Gemiddeld krijgt een Ugandese vrouw 6,2 kinderen in haar leven”, verzucht Burunde. Dat is het hoogste aantal ter wereld. Het zorgt ervoor dat de bevolking momenteel toe neemt met 1,2 miljoen mensen per jaar. Dit jaar zal de Ugandese bevolking op 36 miljoen uit komen. Zou Nederland het aan kunnen, tien miljoen mensen erbij in tien jaar tijd? Uganda, met een begroting kleiner dan die van de stad Amsterdam, in ieder geval niet.

6,2 kinderen per vrouw is minder dan in 2004, toen een vrouw nog gemiddeld 6,7 kinderen kreeg. Maar zelfs als deze dalende lijn zich voortzet, blijven er voorlopig ruim een miljoen Ugandezen per jaar bij komen. Een bevolking van 50 miljoen in 2025 is reëel.

Leraren vaker afwezig dan aanwezig
Het falende onderwijssysteem in Uganda is problematisch. Kinderen wordt geleerd klakkeloos bevelen op te volgen, zonder zelf na te denken. Een paar maanden geleden bezocht ik een Ugandese basisschool, waar ik vijftig tot zestig kinderen per klas telde. “Het is nog rustig”, vertelde de schooldirecteur me. “Dit is de eerste dag na de vakantie, veel kinderen komen dan nog niet. Over een paar weken zijn het er soms wel tachtig.” Juf Stella geeft Engels. Ze schrijft een zin op een bord, de kinderen moeten die lezen. “Ik kan een bloem zien”, schreeuwen de kinderen in koor. Wie het goed uitspreekt en wie niet: het moet onmogelijk te zien zijn voor haar. In de klas ernaast is helemaal geen docent aanwezig, wel kinderen. “De docent was vast even thee drinken”, vergoelijkt de directeur.

Eigen initiatief wordt niet gewaardeerd op school. Als de leraar naar de lucht wijst en zegt dat die groen is, dan is dat zo. De leraar tegenspreken is om problemen vragen. Vraag het eens aan ondernemers, die pas afgestudeerden op sollicitatiegesprekken krijgen. “Sommigen kunnen nauwelijks spellen”, vertelde de hoofdredacteur van de staatskrant me eens. “Computervaardigheden zijn slechts zeer beperkt aanwezig”, klaagt de directeur van een IT-bedrijf. Het feit dat iemand weet hoe Microsoft Word werkt, is in Uganda geen vanzelfsprekendheid maar een wapenfeit dat je op je CV kunt vermelden.

In 1996 voerde Uganda gratis basisonderwijs voor iedereen in. Maar de plotselinge toestroom van miljoenen leerlingen, in combinatie met de  bevolkingsexplosie – ieder jaar 1,2 miljoen basisschoolleerlingen erbij – zorgden voor een volledige ineenstorting van het onderwijs. Docenten zijn ongemotiveerd en vaker afwezig dan aanwezig. Meestal zijn ze elders aan het werk in een poging hun maandsalaris van nog geen honderd euro per maand wat aan te vullen.  Nederland investeerde jarenlang flink in het Ugandese basisonderwijs. Ondanks tegenvallende resultaten ging er in 2008 in totaal 25 miljoen euro Nederlands geld naartoe. Tot in 2012 de maat vol was. Nu gaat er geen cent Nederlands geld meer naar het Ugandese basisonderwijs.    

Natuurlijk is er een alternatief. Er bestaat privéonderwijs in Uganda. Er zijn scholen waar kinderen voor veel geld naartoe kunnen. Daar vormt zich een kleine, goed opgeleide elite. Maar wanneer miljoenen kinderen nauwelijks vaardigheden leren op school, hoe kan er dan gesproken worden over Africa rising?

Een pak rijstwafels kost in een Ugandese supermarkt 2,70 euro 

Peperduur
Veel Nederlanders kunnen het nauwelijks geloven, maar het leven in Uganda is peperduur. Een pak rijstwafels kost in een Ugandese supermarkt 2,70 euro, een pot geïmporteerde pindakaas bijna vijf euro. Betaalbaar voor rijke expats, maar een droom voor een groot deel van de 36 miljoen Ugandezen, van wie ruim een derde moet leven van minder dan een euro per dag. Het moet gekmakend zijn: je hebt weinig te besteden en toch moet je overal de hoofdprijs voor betalen. Wie zich eindelijk de luxe van een koelkast kan veroorloven, moet er direct een dure power stabiliser bij nemen om het apparaat te beschermen tegen schokken in het instabiele stroomnet. Wie een auto bij elkaar heeft gespaard, moet om de haverklap nieuwe banden aanschaffen, omdat die snel slijten op de grotendeels onverharde wegen.

Behalve heel veel kinderen, is er weinig dat Uganda zelf produceert. Economische onafhankelijkheid kan pas worden bereikt wanneer het land minder afhankelijk is van import: veel producten komen vanuit Europa of China via de Keniaanse havenplaats Mombasa naar Afrika. En dan moeten ze nog eens 1400 kilometer over de weg naar Kampala.

In 2011, net na de presidentsverkiezingen, kampte Uganda met een behoorlijke inflatie. Het geld was ‘verdwenen’ tijdens de verkiezingscampagnes. In anderhalf jaar tijd werden veel producten in het land twee keer zo duur. Maar de salarissen bleven gelijk.

Schoolgeld
Wat ben je liever, vroeg ik mezelf soms af. Een rijke man in Uganda, of een arme sloeber in Nederland. Ik was allebei tegelijk. Niet zelden werd ik tijdens bezoeken aan Nederland in de watten gelegd. Mee op stap genomen door vrienden, die de hele avond wilden betalen voor de ‘arme freelancer uit Afrika’. En als ik enkele dagen later weer in Afrika was, dan was ik opeens weer de rijke blanke.

Afrika begint me langzamerhand te duur te worden. Nu mijn dochter naar school gaat en mijn zoon daar hard naar op weg is, ben ik me gaan oriënteren op het onderwijs. Gratis basisonderwijs van de Ugandese staat? Nee, dank je. De vriendinnetjes van mijn dochter gaan voornamelijk naar de internationale Rainbow-school. Prachtschool, goed onderwijs. Prijs per jaar voor een 4-jarige: 3000 euro. Dit loopt trapsgewijs op tot 5200 euro voor een 10-jarige en wie doorgaat tot VWO-niveau betaalt uiteindelijk 8650 euro schoolgeld per jaar.

Afrika begint me te duur te worden

En wie klaar is, kan nog eens vele tienduizenden euro’s investeren in universitair onderwijs, liefst in Zuid-Afrika of Europa. Daarna moet je een goede baan vinden. Immers, als mijn zoon timmerman, politieagent of basisschoolleraar in Uganda wil worden, dan levert hem dat per maand nog geen honderd euro op. Dat zou in geen verhouding staan tot de investering in zijn onderwijs. Ook verpleegkundige (150 euro, als je geluk hebt) is geen optie, noch vrachtwagenchauffeur of bewaker (40 euro per maand).

Ik zou willen dat het waar was. Dat Afrika inderdaad aan een opmars bezig is en dat de bevolking daarvan mee profiteert. Maar wat ik in Uganda zie gebeuren, is een exploderende bevolking en een steeds groter verschil tussen arm en rijk. Het stemt me niet optimistisch over de toekomst van het land. Tel daarbij op het uitdijende veiligheidsapparaat en de zojuist ingevoerde wet die homoseksuelen vogelvrij verklaart en je hebt een recept voor rampspoed.

Mijn vertrek uit Uganda voelt een beetje als een vlucht. Zou mijn gezin tot ‘s werelds eerste ‘overbevolkingsvluchtelingen’ behoren? 

Foto: Black Sheep Media/Shutterstock

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons