Oorlogsjournalist Hans Jaap Melissen ontving het zoveelste mailtje over hetzelfde onderwerp: ‘We gaan een stuk schrijven over Tom Daams, zou jij mee willen werken?’ Fotograaf Tom Daams was ineens een fenomeen, of zoiets, want wat was het fenomeen eigenlijk? Een twintiger gaat naar Aleppo en maakt foto’s. O ja, hij had dat niet eerder gedaan en leek onvoorbereid.
Het schetst weer eens hoe graag wij praten over oorlogsjournalisten en zeker oorlogsfotografen, om wie de grootste waas van romantiek hangt. Mannen, of vrouwen, -maar dat is een minderheid-, die gewapend met fotocamera en veel bravoure in de vuurlinie liggen. Het beeld dat wij hebben moet het liefst aansluiten bij hoe Hollywood hen neer zou zetten.
Zonder kogelwerend vest
Uiteraard is het waar dat oorlogsfotografen meer risico lopen dan schrijvende journalisten die niet pal naast de loop van een geweer hoeven staan om te vertellen wat er gebeurt. Voor een mooie foto geldt vaak het adagium van de beroemde oorlogscorrespondent Robert Capa: ‘Als je foto niet goed is, stond je niet dichtbij genoeg.’
Maar wanneer een conflict lang duurt, zoals in Syrië, zul je het als oorlogsfotograaf niet alleen moeten hebben van foto’s aan de frontlinie. Althans, niet als je voor Reuters of AFP werkt. Dat zijn persbureaus die toch het liefst elke dag een plaatje hebben van het schot van de dag. ‘Aleppo, 30 maart 2013, sluipschutter’ staat dan als onderschrift bij een foto die een achtergrondverhaal over de politieke oppositie toch weer enige urgentie moet geven. Dat die foto er exact hetzelfde uitziet als die van 30 november maakt niet uit, zo zijn de eisen van de journalistiek. Maar daarin voorziet Reuters dus al.
Toch zoeken ook andere fotografen nog steeds de gevaren op van de voorste frontlinie. Ze doen dat soms onbeschermd: geen kogelwerend vest of helm, los van de vraag of die attributen een garantie zijn voor een lang leven. Bovendien doen ze het zonder bodyguard of veiligheidsadviseur. De Reuters-fotografen voor Aleppo staan zo dicht op hun objecten, dat hun bodyguard, een voormalig lid van de special forces, nooit in beeld zal komen. Maar die is er dus wel bij. Die luxe kunnen andere fotografen zich meestal niet permitteren.
Buiten frontlinie
Waarom gaan ze dan nog steeds? Als de fotografen net beginnen is dat puur uit avontuur of in de hoop op dat ene prijswinnende shot dat hun carrière verder kan helpen. Toch denk ik dat de meesten het nog steeds doen omdat ze het belangrijke verhalen vinden. Belangrijker dan een facebookrel in Haren, die hoe lullig ook voor de gedupeerden, toch niet in een groter geopolitiek verhaal te plaatsen is.
De goede oorlogsfotograaf ontdekt ook dat het drama van de oorlog niet per se aan het front hoeft te worden gevonden. Scholen, vluchtelingenkampen, ziekenhuizen en rivieren waarin geëxecuteerden worden gedumpt. In Aleppo zijn op dit moment meer en indringender verhalen te maken op plekken die niet aan de inmiddels statische stadsfrontlinie liggen.
Daar kom je allemaal achter, door het te doen. Dat weet Tom Daams inmiddels ook. Ik kwam hem tegen op mijn afgelopen reis. Hij had nu wel een kogelwerend vest, maar wilde zich niet meer zoveel met dat front bezighouden. Het levert hem vast juist meer werk op, en mij minder mailtjes.
In de papieren OneWorld van deze maand drie interviews met fotografen die in de bandhaarden van de wereld de frontlinie ontwijken, om uiteenlopende redenen. Inclusief Tom Daams, overigens.
Foto: Tom Daams
