Achtergrond

Net als toen: we zijn angstig en onzeker

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Afgelopen weken las ik het boek ‘Rampjaar 1672, hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte’  van Luc Panhuijsen. Het is het jaar waarin  Louis XIV, de Zonnekoning, Holland wil veroveren, waarin de raadspensionaris Johan de Witt door het volk wordt vermoord en Nederland ternauwernood, dankzij de Waterlinie, aan de verovering door de Fransen ontsnapt.

Op sociaal en politiek vlak zijn we eerder met cirkelbewegingen bezig dan met lineaire vooruitgang

Deze blik in de geschiedenis deed me nog eens beseffen hoe we – ondanks alle technologische vooruitgang – op sociaal en politiek vlak eerder met cirkelbewegingen bezig zijn dan met lineaire vooruitgang. 

Gelyncht door volk
In 1672, als de druk van buiten toeneemt, blijkt onder de oppervlakte van tevredenheid en voorspoed – we leven dan tenslotte in de Gouden Eeuw – een diepe kloof te bestaan tussen het volk en de regenten. Het lynchen van Johan de Witt is in de geschiedenisboekjes terecht gekomen, maar in alle Hollandse steden is er sprake van opstand en verzet. Het volk neemt de macht over van de stadsregenten, die her en der verjaagd worden. Onder het volk heerst het gevoel dat niet naar hen wordt geluisterd. Dat regenten met zichzelf bezig zijn in plaats van met het algemeen belang.

In 1672 draait het om leiderschap. Er is grote behoefte aan een bindende figuur die ook in staat is om de besluiteloosheid van de regenten, die eindeloos overleggen en met halfslachtige antwoorden komen, te doorbreken. De dan nog jonge prins Willem (22 jaar) wordt door prinsgezinden naar voren geschoven, terwijl de regenten niets moeten hebben van deze monarch. Ze zien ‘m als een bedreiging voor hun positie en de autonomie van de steden.

Onder het volk heerst het gevoel dat niet naar hen wordt gekeken

Na veel dralen, stemmen de regenten uiteindelijk in met zijn benoeming tot legeraanvoerder. In de jaren daarna ontpopt de prins zich als, de identificatiefiguur en onbetwiste leider van het bedreigde Holland. Hij verzamelt ervaren krijgsheren om zich heen en weet zowel het leger als de burgerbevolking te binden aan de strijd om het voortbestaan van de Republiek.

Ook toen: grote woorden
De jaren daarna laten zien hoe de internationale politiek ook toen een kwestie was van betrekkelijk onbetrouwbare en wisselende allianties. Van grote woorden, beloften en verborgen agenda’s. Van opportunisme en berekening. 

Het hof in Brandenburg en de Habsburgse keizer in Wenen voelen zich bedreigd door de manoeuvres van de Zonnekoning, maar draaien begin 1673 liever rondjes dan echt de confrontatie aan te gaan. En als de Engelsen in de gaten krijgen dat hun alliantie met de Fransen misschien toch niet de winnende kaart is, wisselen ze die gemakkelijk in voor een vredesverdrag met de Republiek om op zee rust te krijgen.

We cirkelen
De geschiedenis herhaalt zich niet en 2015 is geen rampjaar zoals 1672. Maar mij viel bij het lezen op hoezeer onze sociale en politieke processen cirkelbewegingen zijn. We mogen nu onze oorlogen uitvoeren met lasergeleide wapens en drones, waartegen de Waterlinie en zeventiende-eeuwse musketten lachwekkend afsteken, in onze sociale en politieke verhoudingen worstelen we met vergelijkbare vraagstukken.

We mogen nu onze oorlogen uitvoeren met drones, op sociaal en politiek vlak worstelen we met vergelijkbare vraagstukken

Met de kloof tussen regenten en het volk, met de vraag naar charismatisch leiderschap dat verbindt en richting geeft, met allianties die verder gaan dan strategische berekening.

Merkel wordt gezien als Europa’s leider, maar ze manoeuvreert binnen smalle marges en met weinig ruimte. En hoewel Europa zich graag presenteert als een sterke alliantie, opportunisme en eigen belang maken ons veel zwakker dan nodig is. Of neem Turkije. Het NAVO-lid mag de deur naar Europa willen openen, het cynische spel dat ze spelen rond Syrië is weinig reden tot optimisme.

Niet genoeg rampspoed?
In 1672 ontsnapte de Republiek aan de ondergang toen het wantrouwen tussen volk en regenten plaatsmaakte voor eensgezindheid en vertrouwen in nieuw leiderschap. Maar dat lukte pas toen het water ons aan de lippen stond. Want ook hoge nood is onderdeel van de sociale en politieke cirkelbeweging.

NRC publiceerde afgelopen weekend een lang verhaal op basis van meer dan driehonderd diepte-interviews in wijken. De conclusie: we zijn gelukkig, maar stiekem ook onzeker en angstig voor de toekomst. We klampen ons vast aan het feit dat het nu nog goed gaat, terwijl we zien dat aan onze welvaart geknaagd wordt.

we zien dat aan onze welvaart wordt geknaagd

Misschien omdat het water ons nog niet hoog genoeg staat. Maar als dat waar is, is er weinig reden tot optimisme. Want hoe veel verder moet het water stijgen voordat we bereid zijn het anders te doen?

Een abonnement op OneWorld magazine voor 25 euro

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons