Nederlandse pensioenfondsen beleggen minimaal enkele miljarden in bedrijven die betrokken zijn bij de ontwikkeling en productie van de Joint Strike Fighter (JSF), het gevechtsvliegtuit dat de F-16 moet vervangen. De organisatie Stop Wapenhandel heeft becijferd dat het ABP met ruim 1,8 miljard dollar aan beleggingen veruit de grootste investeerder van Nederlands pensioengeld in de JSF-industrie is. Het door PFZW belegde bedrag komt ruim boven de half miljard dollar uit. Andere pensioenfondsen die in veel JSF-bedrijven beleggen zijn PMT, PME en de pensioenfondsen voor bouw, vervoer, grafische bedrijven en woningcorporaties.
[[nid:41188]]
Om welke JSF-bedrijven gaat het? Het ABP investeert 82 miljoen in het Amerikaanse Lockheed Martin, de hoofdaannemer van het JSF-project en een van de grootste wapenfabrikanten ter wereld. Lockheed Martin maakt zelf het voorste deel van de romp, de vleugels en het besturingssysteem van de JSF. En dit bedrijf is verantwoordelijk voor het eindproduct. Veel van de overige productie besteedt Lockheed uit aan tientallen grote en kleine bedrijven. De belangrijkste onderaannemers zijn het Britse BAE Systems en de Amerikaanse bedrijven Northrop Grumman en United Technologies Corporation (UTC). Het ABP investeert in totaal 313 miljoen euro in deze bedrijven. Northrop Grumman maakt bijvoorbeeld radar-, navigatie- en sensorsystemen en het wapenruim voor het vliegtuig. BAE produceert vluchtcontrolesoftware, elektronische oorlogvoeringssystemen en de staart van het toestel. Het dochterbedrijf Pratt & Whitney van UTC is verantwoordelijk voor de motor van de JSF.
Meer dan landmijnen, clusterbommen en kernwapens
Mark Akkerman, onderzoeker van Stop Wapenhandel, grijpt zijn bevindingen over de JSF aan om de discussie over investeringen in wapenhandel breder te trekken. “Dit omstreden project maakt duidelijk dat waar discussies over investeringen door pensioenfondsen zich vaak beperken tot de zogenaamde 'controversiële' wapens (clustermunitie, landmijnen, kernwapens), deze verbreed zouden moeten worden tot investeringen in de wapenindustrie in het algemeen.”
"Recent onderzoek toonde aan dat 80% van de pensioendeelnemers niet wil dat hun geld in wapenindustrie belegd wordt, zelfs niet als dat veel rendement oplevert. Pensioenfondsen zouden naar hun deelnemers moeten luisteren, en hun geld niet in wapens moeten investeren", zegt Akkerman.
De JSF is een uitgesproken aanvalswapen, vooral geschikt voor grootschalige bombardementen
Volgens Stop Wapenhandel betekent beleggen in de betreffende bedrijven investeren in een aanvalsvliegtuig, ontwikkeld voor grootschalige bombardementen. Moet de wapenindustrie in zijn geheel dan maar op de zwarte lijst? “Er zijn goede argumenten om dat te doen: immers, niet alleen de zogenaamde 'controversiële' wapens veroorzaken onnoemelijk veel leed en verwoesting, dat geldt net zo goed voor andere wapens. De JSF is een uitgesproken aanvalswapen, vooral geschikt voor grootschalige bombardementen.” Volgens Akkerman betekent investeren in die bedrijven ook het vasthouden aan de Nederlandse kernwapentaak. De JSF kan de kernwapentaak van de F-16 overnemen. En het ligt in de lijn der verwachting dat dit ook zal gebeuren.
[[nid:41915]]
Akkerman voert meer bezwaren tegen de JSF aan. “Met de deelname aan JSF-productie geeft Nederland een deel van zijn wapenexportcontrole uit handen, omdat contractueel is vastgelegd dat de VS bepalen aan wie het vliegtuig geleverd gaat worden.” Toestellen met Nederlandse onderdelen kunnen daardoor terecht komen in landen waar Nederland eigenlijk liever geen wapens aan verkoopt. De Tweede Kamer kan door de afspraken met de VS een deel van het wapenexportbeleid niet controleren.
De Nederlandse JSF-industrie
Waarom investeren de Nederlandse pensioenfondsen niet in de Nederlandse JSF-industrie? “Stork is het Nederlandse bedrijf dat veruit de meeste opdrachten heeft binnengehaald, maar het komt niet in het investeringsoverzicht voor, omdat het geen beursgenoteerd bedrijf is. Hetzelfde geldt voor nagenoeg alle andere Nederlandse betrokken ondernemingen: of ze zijn niet beursgenoteerd of er zijn geen investeringen van pensioenfondsen in gevonden. Een uitzondering is Thales Nederland, dat als onderdeel van het Franse Thalesconcern wel op de beurs is te vinden.” Nederlandse pensioenfondsen investeren in totaal nog geen zeven miljoen dollar in dit bedrijf dat radartechnologie voor de JSF levert.
Dat wil niet zeggen dat de Nederlandse industrie compleet buiten de boot valt. Eén van de redenen waarom de Nederlandse regering besloot om mee te doen aan de ontwikkel- en testfase was om Fokker te redden van een faillissement. Lang gehoorde argumenten voor de JSF waren opdrachten en miljardenomzet voor de Nederlandse industrie, en banen in de slipstream. Ondanks dat minister Kamp van Economische Zaken volhoudt dat de industrie negen miljard aan omzet gaat draaien door de JSF, verstomt de economische argumentatie. Uit verschillende rapporten blijkt dat de JSF amper banen oplevert.
Onzekere belegging
Het is sowieso de vraag of investeren in de JSF door de Nederlandse overheid en pensioenfondsen een goede belegging is. Qua kosten vliegt de JSF gierend de bocht uit. Mede door technische tegenslagen wordt de JSF niet alleen duurder, ook de capaciteiten blijven achter. De JSF moet de F-16 vervangen, maar een testpiloot verklaart dat in een oefensessie de JSF een luchtgevecht verloor van een F-16. Een momentopname? Het multifunctionele gevechtsvliegtuig van de toekomst legt het vooralsnog dus af tegen de straaljager uit het verleden.
