Ik schrijf dit artikel in een hotel in Schotland dat zijn beste tijd heeft gehad. Er staan alleen de hoognodige meubels: een bed, nachtkastje, bureau met stoel en een kledingkast met drie hangers. De muren zijn kaal, op de vensterbank staan een waterkoker, een beker en een paar theezakjes in dezelfde smaak. Ik heb alleen een rugzak bij me met daarin een boek, twee setjes kleren, een camera en een verrekijker.
Er valt weinig op te ruimen of af te wassen. Ik hoef niet na te denken over wat ik aantrek of meeneem als ik naar buiten ga. Omdat ik letterlijk weinig met me meedraag, voel ik me licht en zorgeloos. Kon het leven maar altijd zo overzichtelijk en eenvoudig zijn, denk ik. Daarin ben ik niet alleen, zo blijkt.
Een verhaal over spullen
Er bestaan in onze samenleving twee dominante verhalen over spullen. Het eerste is dat we meer en nieuw moeten kopen. Dat spullen altijd beter en modieuzer worden, en dat onze oude spullen na een tijdje dus niet meer voldoen. Dat de juiste spullen ons mooier, gezonder, succesvoller en gelukkiger maken. Dat onze spullen iets zeggen over wie we zijn, en dat we spullen moeten kopen die onze status reflecteren, of anders de status waar we naar streven. Dat we recht hebben op bepaalde spullen. Kunnen we ze niet betalen, dan kopen we ze op krediet.
“
Tussen 1950 en nu hebben we meer producten gekocht dan alle mensen uit de hele geschiedenis bij elkaar tót 1950
Dit verhaal deed grofweg zijn intrede in het midden van de 18e eeuw, tijdens de eerste consumentenrevolutie. Nieuwe industrieën bloeiden op en meer burgers konden zich producten veroorloven die eerst enkel binnen het bereik van de elite lagen. Doordat productieprocessen efficiënter en goedkoper werden en lonen stegen, kon massaconsumptie sindsdien uitgroeien tot een way of life. Tussen de jaren 1950 en nu hebben we meer producten gekocht dan alle mensen uit de hele geschiedenis bij elkaar tót 1950, daarbij aangemoedigd door de reclame- en kredietindustrieën.
Een ander verhaal over spullen
Vanaf het moment dat massaconsumptie het nieuwe normaal werd, kwam daar een tweede verhaal over spullen bij, dat de laatste jaren terrein wint. Dit verhaal vertelt ons dat spullen ook voor stress zorgen. Want hoewel we allemaal spullen nodig hebben, leiden die spullen vaak tot meer spullen. Koop je dat espressoapparaat, dan moet je daar ook de juiste cupjes en kopjes bij kopen. Koop je die ene broek, dan kom je erachter dat je geen bijpassende schoenen hebt. Veel producten zijn ontworpen om snel
stuk te gaan of uit de mode te raken. Je moet ook weer opbergers kopen waar al die spullen in passen, van kasten tot archiefdozen. Zo kun je eindigen met meer spullen dan je lief is.
Hoe meer spullen je verzamelt, hoe minder zichtbaar je favoriete spullen worden
Hoewel bepaalde spullen ons leven gemakkelijker maken (bedankt wasmachine!), kost een teveel aan spullen juist tijd. Hoe meer spullen je verzamelt, hoe minder zichtbaar je favoriete spullen worden. Ze gaan op in het geheel. Je vergeet dat je bepaalde leuke dingen eigenlijk hebt. Er moet vaker opgeruimd worden, je bent vaker dingen kwijt. Apparaten met software moeten geüpdatet worden, andere bezittingen vragen om reparatie. Te veel spullen kunnen leiden tot schuldgevoel en ballast, tot overprikkeling en keuzestress. Bovendien weten we steeds beter onder welke omstandigheden producten gemaakt worden en welk effect ze hebben op het milieu.
Hoeveel is genoeg?
Natuurlijk zijn er nog steeds reclames, boeken en magazines die ons vertellen wat we nodig hebben en worden er aan de lopende band nieuwe producten op de markt gebracht, maar meer mensen raken overtuigd van het tweede verhaal over spullen: dat minder soms meer is.
Zij slaan aan het minderen, bijvoorbeeld door mee te doen aan tijdelijke challenges om minder te consumeren van een specifieke productgroep. Van de ‘Wardrobe Challenge’ tot ‘Zero Waste’. De challenges vertellen ons dat minder en bewuster consumeren ons meer controle geeft over waar we ons geld aan uitgeven en waar we energie aan willen besteden – zo lang de challenge duurt in elk geval, en liefst langer. Ondertussen doen we iets goeds voor de planeet.
“
We kunnen ontsnappen aan de cyclus van belofte, aankoop en teleurstelling
Anderen halen er zelfhulp- en lifestyleboeken bij, zoals de bestsellers van de Japanse opruimgoeroe Marie Kondo. Zij leert ons drastisch op te ruimen en alleen dat te behouden waar we echt waarde aan hechten. Het lichte, vrije gevoel dat ik in de Schotste hotelkamer had, kunnen we elke dag thuis ervaren, laat Kondo nu ook zien in haar make over-serie op
Netflix.
Does it spark joy? vraagt ze over elk object, van T-shirt tot staafmixer. Spullen die de gezinnen in haar programma nauwelijks gebruiken en die hen niet blij maken, moeten weg.
De reeks leidt tot heel wat internetcommentaar: draagt Marie Kondo ons serieus op om niet meer dan dertig boeken te bezitten? En waarom moeten de mensen die in het programma flink ontspullen zoveel dingen weggooien, zou het niet beter zijn om gewoon minder te kopen? Het antwoord is: nee, Marie Kondo heeft niets tegen boeken en ja, natuurlijk is minder kopen beter dan weggooien. Door te leren wat we echt mooi vinden, al dan niet via de methode van Marie Kondo, en ook daar slechts het noodzakelijke van te kopen, kunnen we ontsnappen aan de cyclus van belofte, aankoop en teleurstelling.
“
Ze presenteren minimalisme alsof het een baanbrekende ontdekking is dat je ook kunt bestaan zonder bergen spullen
Marie Kondo is niet de enige die een vorm van minimalisme promoot op Netflix. De mannen uit de documentaire
Minimalism: A documentary about the important things gaan nog een stapje verder: zij hopen dat radicaal minderen hen niet alleen een opgeruimd huis, maar ook echte vrijheid kan brengen.
De documentaire is een beetje knullig en aandoenlijk tegelijk: twee rijke, snelle jongens die een topbaan hadden en alles kochten wat hun hartje begeerde, komen erachter dat veel geld en veel spullen niet gelukkig maken. Ze schrijven een boek over minimalisme en geven er lezingen over, waarbij ze mensen na afloop knuffels geven (telkens vergezeld door de uitspraak ‘I’m a hugger, man‘). Ze presenteren minimalisme alsof het een baanbrekende ontdekking is dat je ook kunt bestaan zonder bergen spullen – iets wat veel mensen al lang noodgedwongen geleerd hebben.
Weinig hebben geeft status
Tijdens het bekijken van de documentaire vraag ik me af of deze twee mannen wel het beste uithangbord voor minimalisme zijn. Ze vertegenwoordigen de kritiek die minimalisme wel vaker krijgt, namelijk dat het vooral leuk en nuttig is als je veel geld hebt. Want als je een leeg huis met een paar dure designmeubels hebt, of een ‘capsule wardrobe’ met kleding die gemaakt is van kwalitatieve materialen met een goede snit, dan getuigt minimalisme van goede smaak. Heb je een leeg huis met alleen een paar kringloopstukken, dan is minimalisme al snel een stuk minder trendy.
“
Minimalisme is alleen minimalisme als het een keuze is, anders ben je gewoon arm
Op die manier kan zelfs weinig hebben iets worden waar je geld voor nodig hebt. Minimalisme is alleen minimalisme als het een keuze is, anders ben je gewoon arm. Minimalisme beoefenen terwijl je genoeg geld hebt, betekent dat je kunt kiezen om je huis niet te vullen met veel goedkope prulletjes. Dat je kunt kiezen om te sparen voor dure, kwaliteitsvolle items die je zorgvuldig selecteert.
Dat je ruimte in je leven hebt om na te denken over je koopgedrag en levensstijl. Minimalisme wordt zo ook weer een statussymbool. Iets wat je op Instagram kunt posten, waar we allemaal een beetje stylist zijn. Kijk eens wat ik allemaal niet heb, hoe mooi mijn lege designkeuken is.
En dat is jammer, want minimaliseren zou aantrekkelijk moeten zijn voor iedereen die het gevoel heeft te veel te kopen en te bezitten. Volgens nieuw onderzoek van het Duitse verhuisbedrijf Movinga wordt globaal 22 procent van alle goederen die in een verhuizing worden meegenomen achteraf nooit meer gebruikt. Hoe klein of groot je budget ook is, we zijn allemaal gebaat bij minder ballast, meer grip op onze financiën, minder impulsaankopen, minder verspilling van kostbare grondstoffen zoals water, minder plastic dat in omloop raakt, minder CO2 in de lucht.
Minder kopen = minder werken?
De mensen in de minimalisme-documentaire zien hun levensstijl zelfs als oplossing voor problemen zoals burn-outs. Als we minder geld uitgeven aan spullen en heel klein gaan wonen, zouden we in theorie minder kunnen werken, zodat we meer tijd hebben voor onszelf en de mensen om ons heen, zeggen zij.
“
Op de private huurmarkt betekent kleiner wonen niet per se minder betalen
Een aantal mensen in de documentaire wonen met een minimum aan spullen in een
tiny house, oftewel een superklein huis, zo groot als een container. Door weinig te bezitten, slaagden ze erin huur- en hypotheekvrij te leven, waardoor ze drastisch minder konden gaan werken. Het is de ultieme minimalistendroom.
Helaas blijft het meestal bij een droom. Betaalbare bouwgrond vinden voor een tiny house in Nederland is lastig. Ook op de huurmarkt betekent kleiner wonen niet per se minder betalen. Een schoenendoosstudio in veel Europese steden kost al zoveel dat minder werken er zelden in zit, hoe hard je verder ook minimaliseert.
Minimalisme is mijn persoonlijke favoriete welzijnstrend, omdat het ons meer autonomie en een gezondere planeet oplevert (en goede memes). Maar ook de impact van minimalisme kent grenzen. De kans dat minimaliseren en hypotheekvrij in een tiny house gaan wonen een valide toekomstplan is voor als je geen pensioen hebt opgebouwd of overwerkt bent, zoals de documentaire lijkt te suggereren, lijkt me vooralsnog… miniem.
