‘Sorry dat ik zo laat ben, maar ik moest nog snel een persbericht schrijven’, begint Bushehri meteen als ze aan komt lopen. ‘Heb je het al gelezen? In Bahrein is vanochtend om twee uur de bekende mensenrechtenactivist Nabeel Rajab opgepakt. De politie is z’n huis binnengestormd zónder officieel huiszoekingsbevel en heeft allerlei elektronische apparatuur meegenomen. Hij is al vaker vastgezet, maar er is nog niet bekend wat dit keer de reden is.’ Ze schudt verontwaardigd haar hoofd. Het zijn intense weken, vertelt ze. Eind mei werd Zainab al-Khawaja met haar zoontje van anderhalf vrijgelaten. Ook een prominente mensenrechtenactiviste én een nicht van Bushehri. Ze vermoedt dat Bahrein activisten tegen elkaar uitruilt. ‘Het is op z’n minst een opvallende timing, toch? Is al-Khawaja net uit de gevangenis, zetten ze Rajab vast.’
Ik voel me nog steeds schuldig dat ik toen niet in Bahrein was
Noem Bahrein en mensen zullen het mogelijk kennen van de Formule 1 Grand Prix, maar de vele mensenrechtenschendingen die er jaarlijks plaatsvinden, getuige ook meerdere bezorgde rapporten van Amnesty International, halen zelden het nieuws. Terwijl Bahrein volgens verschillende mensenrechtenorganisaties meer dan 3000 politieke gevangenen heeft, lijken dit soort berichten in de schaduw te verdwijnen van heftigere conflicten in het gebied. Bushehri emigreerde 9 jaar geleden, maar heeft via sociale media dagelijks contact met familie, vrienden en bekenden uit haar thuisland. In 2011 zat ze voor haar studie in Amerika en las op Twitter hoe verschillende familieleden gearresteerd werden. ‘Ik voel me nog steeds schuldig dat ik toen niet in Bahrein was. Ik wilde naar huis, maar ik was blut en mijn vader wilde mijn ticket niet betalen. Hij vond het te gevaarlijk als ik terug zou komen.’
Wat is er veranderd sinds de opstand in 2011?
‘Veel, maar enkel in negatieve zin. Het wordt elke dag slechter. Demonstraties zijn tegenwoordig verboden. Als het wel gebeurt, worden ze gewelddadig neergeslagen. Wie via sociale media kritiek uit, heeft grote kans te worden opgepakt. En wie in de gevangenis belandt, wacht mogelijk marteling. Bovendien worden wetten voortdurend aangepast en de koning staat boven de wet. Hoe kan een advocaat je dan nog eerlijk verdedigen? Als ik zelf terug zou gaan, zou ik waarschijnlijk ook worden vastgezet. Het grootste deel van de mensen die ik uit Bahrein ken, is in de afgelopen jaren gearresteerd, of zit nog steeds vast, dus waarom zouden ze voor mij een uitzondering maken?’
Als ik zelf terug zou gaan, zou ik waarschijnlijk ook worden vastgezet
Bovendien uit jij ook vaak kritiek op Bahrein via sociale media.
‘Weet je dat mijn moeder al een paar keer gebeld is met doodsbedreigingen die voor mij bestemd waren? Bent u de moeder van Faten Bushehri? Zegt u maar tegen uw dochter dat haar wat te wachten staat als ze terug komt.’ Bushehri somt het bijna emotieloos op: verkrachting, marteling, de dood. ‘Toen mijn moeder het me vertelde, was ik ontzet. Maar zij reageerde nuchter, oh Faten, dit was niet de eerste keer hoor. Mijn moeder is wel wat gewend.’ Lachend: ‘Aan haar kant van de familie zitten allemaal befaamde activisten. Zo heeft mijn oom Abdulhadi al-Khawaja (die een levenslange gevangenisstraf uitzit, red.) ooit het landelijk Centrum voor Mensenrechten in Bahrein opgezet, waar de vanochtend opgepakte Nabeel Rajab nu voorzitter van is. Voor veel mensen stopt hun historische kennis over Bahrein bij de opstand in 2011. Ik lees nu een boek over het activisme van Abdulrahman Alnoaimi (zie foto), een belangrijke oppositieleider uit de jaren ’70. Toen waren er ook al grote protesten. Die zijn er sinds 1920 elke tien jaar geweest, maar dat weten maar weinig mensen. Net als dat Bahrein oorspronkelijk bekend stond als visserseiland, wist jij dat? We hadden parelduikers en een miljoen palmbomen. Geen rare, dansende bedoeïenen met zwaarden en kamelen zoals mensen nu vaak schijnen te denken. Onze ware identiteit verdwijnt langzaam.’
Persoonlijke spullen die Faten uit Bahrein heeft meegenomen. Op de nationale vlag van Bahrein liggen een foto met haar ouders, een foto van haar vader toen hij jong was, en het boek van oppositieleider Alnoaimi .
Schets nog eens kort waar de opstand in 2011 over ging?
‘Geïnspireerd door protesten in onder meer Egypte, brak ook in Bahrein een revolutie uit. Anders dan vaak gezegd wordt, ging dat in eerste instantie niet alleen om meer rechten voor de sjiitische bevolking, maar om meer politieke inspraak en betere levensomstandigheden voor álle Bahreini inclusief de soennieten. Zo had ik bijvoorbeeld ook soennitische vrienden die meededen. Dat de sjiieten zo ruim in de meerderheid waren, kwam simpelweg omdat ze demografisch gezien ook in de meerderheid zijn. Maar niet omdat de protesten inhoudelijk tegen het soennitische koningshuis gericht waren. Tijdens de opstand, riep koning Hamad bin Isa echter de hulp in van het leger dat werd geleid door Saoedi-Arabië en die vielen op 14 maart 2011 Bahrein binnen waarna de revolutie bloedig is neergeslagen. Er vielen ruim 150 doden en vele gewonden.’
Worden sjiieten en soennieten tegen elkaar uitgespeeld?
‘Ja, zonder meer. Toen ik op de lagere school zat, was mijn achtergrond helemaal geen issue. Sjiiet of soenniet, we zaten allemaal gemixt en waren daar niet mee bezig. Dus ook de revolutie in 2011 was niet religieus getint. Het was een roep om meer democratie. Maar in de tussentijd is er zoveel haat gezaaid. Sjiieten en soennieten raakten sociaal verdeeld en willen elkaar nu iets aandoen op basis van hun religieuze stroming. Neem bijvoorbeeld het onafhankelijke internationale onderzoek dat de koning nota bene zelf instelde na de opstand. Daaruit blijkt klip en klaar dat Iran niet achter de opstand zat. Iets wat de koning tot dan toe wel steeds had beweerd. Maar de meerderheid van de Iraanse bevolking is sjiiet, net als in Bahrein, dus het is begrijpelijk dat Iraanse politieke leiders zich positief uitlieten over de Bahreinse opstand. Zij zien Bahrein soms als een veertiende provincie van Iran. Een revolutie zou ze goed uitkomen, dus ze maakten er handig gebruik van. Maar ze waren niet de oorzaak, die kwam volledig uit de bevolking zelf. En al bewijst onderzoek nu dat Iran er niks mee te maken had, toch geloven veel mensen nog steeds dat het wel zo is. Een goede pr-stunt van de koning dus.’
En al bewijst onderzoek nu dat Iran er niks mee te maken had, toch geloven veel mensen nog steeds dat het wel zo is
Al Jazeera maakte in 2011 de documentaire ‘Shouting in the Dark’ waarin te zien is hoe artsen zwaargewonde demonstranten helpen. Die artsen worden vervolgens veroordeeld tot meerdere weken of zelfs jaren gevangenisstraf.
‘Naar mijn weten zijn we het enige land ter wereld dat artsen achter de tralies heeft gezet, omdat ze betogers hielpen. Zelfs nu zit er nog een arts vast. Het nieuwste van het nieuwste is trouwens dat mensen hun staatsburgerschap wordt afgenomen. Rond de 360 burgers hebben hun Bahreinse nationaliteit al verloren, als het er ondertussen niet veel meer zijn. Als zij toch in Bahrein blijven, klaagt de overheid ze aan vanwege illegaliteit. Dus worden ze gedwongen te verhuizen, terwijl ze staatloos zijn.’
Waarom biedt het westen geen hulp?
‘De Amerikanen hebben hun vijfde vloot in Bahrein. Als de VS kritiek zou leveren op Bahrein, kan dat door Saoedi-Arabië indirect worden opgevat als steun voor Iran. Bovendien leveren veel landen in Europa (waaronder Nederland) wapens aan Saoedi-Arabië die overigens ook nog eens een bondgenoot moet blijven in de strijd tegen IS. Er spelen dus grote geopolitieke belangen in een regio die sowieso al erg gespannen is.’
Je woont nu bijna een jaar in Nederland. Wat zijn je plannen?
‘Ik ben er trots op een Bahreini te zijn, maar ik verwacht niet terug te keren. Ik heb er vrede mee dat we allemaal onze eigen rol hebben. Ook vanuit Nederland kan ik iets betekenen voor het land. Wanneer mijn vrienden of familieleden worden vrijgelaten, heeft dat vaak te maken met internationale druk die wordt uitgeoefend. Dus het helpt als in Nederland beleidsmakers, NGO’s en politici bewust worden gemaakt van de mensenrechtenschendingen in het land. Er wonen veel Bahreini in Europa (vier in Amsterdam, red.), alleen weet bijna niemand dat. En als iedereen zwijgt over wat er in Bahrein gebeurt, verandert dat ook niet.’
